W siedzibie Polskiej Biblioteki Medycznej w Kijowie 12 marca, w dziesiątą rocznicę śmierci jej patrona, uczczono pamięć polskiego pioniera w dziedzinie transplantologii Zbigniewa Religi.
Czytelnicy biblioteki, która od 2017 roku nosi Jego imię, przedstawiciele ukraińskich środowisk medycznych wraz z lekarzami polskiego pochodzenia, członkowie polskiej społeczności Kijowa oraz dziennikarze wzięli udział w otwarciu okolicznościowej wystawy zdjęć i dokumentów ilustrujących szlak życiowy profesora Zbigniewa Religi, który to w 1985 roku przeprowadził pierwszą udaną transplantację serca w Polsce.
Gości powitała serdecznie p.o. generalnego dyrektora biblioteki Tetjana Ostapenko.
Aurelia Widma, w imieniu kierownictwa Narodowej Biblioteki Nauk Medycznych Ukrainy, inaugurując imprezę przypomniała, że polscy lekarze i wydawnictwa medyczne przekazali dla biblioteki już ponad 11 tysięcy najnowszych książek i specjalizowanych czasopism. Wśród nich znalazł się prywatny księgozbiór prof. Religi, przekazany przez jego małżonkę Annę Wajszczuk-Religę oraz książki ze zbiorów Fundacji Rozwoju Kardiochirurgii im. profesora Zbigniewa Religi. Dzięki tym pozycjom ukraińscy lekarze mają możliwość czerpać doświadczenia i korzystać z wyników badań swoich polskich kolegów, poznając medycynę na europejskim poziomie.
„Obserwując funkcjonowanie biblioteki dostrzegamy, że ten księgozbiór nie kurzy się na półkach, że ludzie z niego korzystają. Cieszy nas, że polska myśl medyczna najwyższego światowego poziomu znajduje zastosowanie w realiach ukraińskich, promując jednocześnie polską naukę, polską medycynę” – zaznaczył dyrektor Instytutu Polskiego w Kijowie Bartosz Musiałowicz - współorganizator przedsięwzięcia.
Jeden z promotorów idei powstania tego księgozbioru - prezes działającego przy Związku Polaków Ukrainy Stowarzyszenia Lekarzy Polskich Ukrainy prof. Anatol Święcicki przypomniał historyczną rolę, jaką odegrali Polacy w rozwoju medycyny w Kijowie i podkreślił, że zbiory biblioteki, złożone z najnowszych pozycji klasy światowej, wzbogacą wiedzę medyczną współczesnych lekarzy.
Ambasadę RP na Ukrainie reprezentowała kierownik Referatu ds. Współpracy Naukowo-Oświatowej Ambasady RP w Kijowie Radca Emilia Jasiuk, zaś Przedstawicielstwo Polskiej Akademii Nauk w Kijowie - dyrektor prof. dr hab. Henryk Sobczak.
Po otwarciu wystawy zebranych zaproszono na projekcję znakomitego filmu w reżyserii Łukasza Palkowskiego pt. „Bogowie”.
Film opowiada tylko o trzech latach (1983-1986) z życia Zbigniewa Religi (w brawurowej kreacji aktora Tomasza Kota). Te lata - to okres schyłkowy PRL-u, kiedy w Polsce ( po 586. dniach) obowiązywania zniesiono stan wojenny. Znaczna część wprowadzonych przepisów pozostała jednak w mocy. Prawa obywatelskie i pracownicze wciąż są ograniczone. Trwa załamanie gospodarcze, puste półki sklepowe. Kto może emigruje za granicę.
Tymczasem na Zachodzie pod koniec lat 60. przeprowadzono pierwszą udaną operację przeszczepu serca. To, co tam stawało się coraz powszechniejszym i bezpiecznym zabiegiem, w Polsce przez wiele lat było uznawane za nierealne.
Czterdziestoletni docent Zbigniew Religa po dwuletnim stażu w Stanach Zjednoczonych wraca do pracy w Warszawie. Marzy mu się ośrodek kardiochirurgiczny w Polsce dorównujący tym na Zachodzie. Sam ryzykuje i stara się rozszerzyć możliwości w tej dziedzinie. Pomaga mu wiara w postęp i własne umiejętności. W imię mrzonki porzuca dom w stolicy i z grupą młodych, gotowych do podejmowania ryzyka lekarzy, w rozsypującym się budynku zabrzańskiej kliniki zakłada własną placówkę.
To zdjęcie umieszczone w finale filmu Palkowskiego obiegło cały świat. Przedstawia ono finał (dziewiętnastej z kolei) kilkunastogodzinnej operacji przeszczepu serca w wykonaniu Religi. Siedzący po lewej stronie prof. Religa monitoruje pracę serca swojego pacjenta, podczas gdy jego skrajnie wyczerpany młody asystent (dziś dr hab. Romuald Cichoń) śpi w rogu sali
Nie wszystkim się to podoba, tym bardziej, że trzy pierwsze przeszczepy kończą się fatalnie: pierwszy pacjent umiera po sześciu dobach, drugi po miesiącu, trzeci na stole operacyjnym. Przeciwnicy zarzucają mu, że wchodzi w kompetencje Boga, próbując komuś życie nieodwołalnie zabrać, by kogoś ocalić. Nowatorowi na przeszkodzie stoi też niemało zwykłej ludzkiej podłości i zawiści. Jest jednak niepokorny, pokonuje wrogie postawy w środowisku lekarzy w komisjach etyki lekarskiej kwestionujących jego metody pracy, wykreślających klinikę z listy dofinansowania. Przeciwstawia się dyktatowi formalistycznych urzędniczych procedur.
Nieraz dowcipem przełamuje bariery kulturowe, potoczne przekonania, że z sercem związane są uczucia, osobowość człowieka. Genialnie zdobywa niezbędne środki. Nie poddaje się.
W roku 1985 r. Zbigniew Religa przeprowadza pierwszą udaną w Polsce transplantację serca.
Tylko taki silny charakter, który w najmniej sprzyjających okolicznościach samą siłą woli, czystym uporem i konsekwencją, wbrew wszelkim przeciwnościom mógł pokonać piętrzące się trudności.
Poza przeszczepami serca, a później płuc, ważnym osiągnięciem profesora Religi były prace nad wykorzystaniem wszczepialnych urządzeń wspomagających pracę serca oraz nad wyprodukowaniem sztucznego serca.
Zbigniew Religa pełnił funkcję rektora Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu i dyrektora Instytutu Kardiologii w Warszawie. Był autorem lub współautorem ponad 160 prac naukowych oraz czterech książek, w tym pierwszego w Polsce podręcznika z dziedziny kardiochirurgii. W 2008 roku odebrał z rąk prezydenta Lecha Kaczyńskiego Order Orła Białego. Zmarł 8 marca 2009 roku w Warszawie, po kilkuletniej walce z chorobą nowotworową. Miał 70 lat. Spoczywa na Wojskowych Powązkach.
„Wprowadzenie transplantacji serca w Polsce było istotnym wydarzeniem. Z dumą mogę powiedzieć, że mój zespół i ja stworzyliśmy sztuczne komory wspomagania serca, również pneumatyczne sztuczne serca. Zastosowałem je u ok. 200 chorych. Istotna część z tych chorych żyje” – mówił nieprzejednany wizjoner polskiej chirurgii Zbigniew Religa.
Stanisław PANTELUK
