Dzień 13 kwietnia 1943 roku zapisał się szczególnie boleśnie na kartach historii Polski. To właśnie wtedy po raz pierwszy ogłoszono światu informację o odkryciu masowych grobów polskich oficerów w lesie katyńskim. Byli to jeńcy wojenni, którzy po agresji Związku Radzieckiego na Polskę 17 września 1939 roku dostali się do sowieckiej niewoli. 5 marca 1940 roku, na podstawie pisemnego wniosku Ławrientija Berii i za aprobatą Józefa Stalina, Biuro Polityczne KC WKP(b) przyjęło uchwałę o „rozwiązaniu kwestii polskich jeńców” poprzez zastosowanie wobec nich najwyższego wymiaru kary — śmierci.
Zginęli nie tylko oficerowie Wojska Polskiego, ale również przedstawiciele elity II Rzeczypospolitej — intelektualiści, urzędnicy, nauczyciele, lekarze, prawnicy, duchowni i studenci. Blisko 3,5 tysiąca obywateli Polski z tzw. Ukraińskiej Listy Katyńskiej spoczywa w lesie bykowniańskim, który dziś stanowi miejsce pamięci i refleksji. To jedyna z czterech nekropolii katyńskich znajdująca się na terytorium Ukrainy, która — mimo trwającej wojny — pozostaje dostępna dla odwiedzających.
Na Ukrainie znajdują się dwa główne cmentarze katyńskie: w Bykowni pod Kijowem oraz w Piatychatkach pod Charkowem. Niestety, nekropolia w Charkowie, z powodu intensywnych rosyjskich ostrzałów, pozostaje obecnie zamknięta.
W przeddzień Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej — 12 kwietnia 2025 roku — na terenie Narodowego Rezerwatu Historycznego i Kulturowego „Bykowiańskie Mogiły” odbyły się uroczystości upamiętniające 85. rocznicę tragicznych wydarzeń. W obchodach udział wzięli przedstawiciele Ambasady RP w Kijowie, na czele z Piotrem Łukasiewiczem — chargé d’affaires a.i. Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej na Ukrainie.
„Pamiętamy o tym, że źródłem przemocy, okrucieństwa, wojny, niestabilności, trwogi i tego, co najgorsze na tych ziemiach był i nadal jest Kreml… To, że jesteśmy razem tutaj, w tym miejscu pamięci, to dowód, że nie uda się wymazać prawdy. Ta pamięć pozostanie. Będzie dla nas lekcją, będzie źródłem siły. Bohaterska obrona Ukrainy, którą stanowczo wspieramy, ma swoje korzenie również w tej pamięci…” – podkreślił polski dyplomata.
W obchodach wzięli także udział: Ołena Szałoput — zastępczyni Dyrektora Drugiego Departamentu Terytorialnego MSZ Ukrainy, Wasyl Pasicznyj — radca Ministra Kultury i Polityki Informacyjnej Ukrainy, Wołodymyr Czerewatyj — przewodniczący Starobielskiej Rejonowej Administracji Państwowej obwodu ługańskiego, Jarosław Godun — dyrektor Instytutu Polskiego w Kijowie, pułkownik Dariusz Slota — attache obrony przy Ambasadzie RP, Bohdan Netreba — p.o. dyrektora Rezerwatu „Bykowiańskie Mogiły”, duchowieństwo oraz licznie zgromadzeni przedstawiciele organizacji polskich z całej Ukrainy, m.in. Związku Polaków Ukrainy, Federacji Organizacji Polskich na Ukrainie oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Przedsiębiorców Polskich na Ukrainie.
Uroczystości rozpoczął Konsul RP Paweł Owad, który powiedział:
„ Zbrodnia Katyńska przez dziesięciolecia była tuszowana i zakłamywana przez władze sowieckie. Dopiero po 50 latach prawda o winie ZSRR została oficjalnie uznana. Ofiary Zbrodni Katyńskiej to elita II RP – ludzie wykształceni, zaangażowani, stanowiący fundament siły i tożsamości narodu. Zginęli od strzałów w tył głowy, pochowani w masowych, bezimiennych mogiłach: w Katyniu, Miednoje, Charkowie, Bykowni, Kuropatach, Starobielsku, Ostaszkowie, Kozielsku i wielu innych, nadal nieodkrytych miejscach. Składamy dziś hołd tym, którzy oddali życie, i tym, którzy przez lata — mimo prześladowań — dbali o zachowanie pamięci”.
Centralnym punktem uroczystości była msza święta w intencji ofiar Zbrodni Katyńskiej celebrowana przez biskupa diecezji kijowsko-żytomierskiej Witalija Krywyckiego. W swoim kazaniu duchowny podkreślił: „ Pamięć jest silniejsza niż najbardziej podstępne kłamstwo. Jest naszym zobowiązaniem wobec przeszłości i przyszłości”.
Delegacje złożyły wieńce i zapaliły znicze, oddając hołd tysiącom obywateli II Rzeczypospolitej — brutalnie zamordowanym przez NKWD jedynie za to, kim byli i jaką wartość stanowili dla swojej ojczyzny.
Andżelika Płaksina
