Ból ma granice, strach nie zna granic
Ta łacińska sentencja umieszczona jest nad wejściem do Sali Głównej Narodowego Muzeum „Czarnobyl” w Kijowie.
– Z rozerwanych rur buchały strumienie gorącej pary wodnej i wody radioaktywnej. Operatorów, mokrych od wody i potu, raził prąd z zerwanych drutów. W powietrzu unosił się gryzący, trujący dym i pył radioaktywny. Zrujnowane konstrukcje trzymały się na słowo honoru. W niektórych miejscach trzeba było pracować pod betonowymi bryłami zwisającymi z dachu. Chybotały się i mogły runąć w każdej chwili – wspomina w jednej ze swoich publikacji Ołeksij Breus inżynier konstruktor urządzeń jądrowych i operator czwartego bloku elektrowni w Czarnobylu był jednym z tych, którzy 26 kwietnia 1986 r. z narażeniem życia robili wszystko, co mogli, aby ratować sytuację. Później, na żądanie radzieckiego KGB, on i jemu podobni nie mogli opowiadać o tym, co się stało.
Ołeksij Breus był jednym z tych, którzy podzielili się swoimi wspomnieniami i refleksjami przed uczestnikami międzynarodowej konferencji zorganizowanej 16 grudnia przez Ambasadę RP na Ukrainie, Muzeum Narodowe „Czarnobyl”, Przedstawicielstwo Polskiej Akademii Nauk w Kijowie oraz Instytut Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
Tym razem nie rozpatrywano (jak zazwyczaj) konsekwencji zdrowotnych i ekologicznych awarii, lecz wszystkie referaty i wypowiedzi skupiały się wokół zapowiedzianego tematu: „Katastrofa w Czarnobylu i upadek Związku Radzieckiego”.
Konferencję otworzył Ambasador RP na Ukrainie Jan Piekło, a jej część wstępną prowadziła Kierownik Referatu ds. współpracy naukowo-oświatowej Ambasady RP w Kijowie Emilia Jasiuk.
W pracach konferencji uczestniczył silny zespół badawczy pracowników Instytutu Nauk Politycznych PAN w Warszawie, kierowanego obecnie przez powszechnie znanego na Ukrainie prof. Grzegorza Motykę, a mianowicie: Paweł Kowal, który przedstawił zebranym temat: „Polskie reakcje na katastrofę czarnobylską”; Konrad Świder – podzielił się rozważaniami w kwestii: „Katastrofa czarnobylska jako katalizator rozpadu Związku Radzieckiego oraz Tomasz Stryjek, który rozwinął temat: „Katastrofa czarnobylska jako preludium do niepodległej Ukrainy (na podstawie historii mówionej)” .
W zagajeniu do dyskusji prof. Tomasz Stryjek mówiąc o tym, jak dziś katastrofa czarnobylska postrzegana jest w polskiej opinii publicznej, w polskich instytutach i w podręcznikach szkolnych zaznaczył, iż traktowana jest ona, jako moment prawdy, który zweryfikował „jawność” Gorbaczowa – kiedy to wyszło na jaw, że jego deklaracje „przebudowy”, „przyśpieszenia” weszły w konflikt z funkcjonowaniem systemu zarządzania.
„Czarnobyl – podkreślił – odbieramy jako swoisty punkt zwrotny opinii publicznej, zapoczątkowujący proces lawinowo prowadzący do upadku rządów komunistycznych. Sądzę, że my – polscy i ukraińscy znawcy tematu – jesteśmy zgodni co do konsekwencji tej katastrofy, a zatem możemy wspólnie rozpracowywać ten temat” – konstatował.
Ukraiński, polski i białoruski były roboczymi językami konferencji, stąd niezwykle miło było posłuchać wystąpień przedstawicielek Białorusi Kaciaryna Krywiczaninej i Olgi Iwanowej, które w języku ojczystym przeanalizowały dane o tym, jak katastrofa czarnobylska wpłynęła na uniezależnienie się Białorusi i jak została ona odzwierciedlona w dokumentach białoruskiego Archiwum Historii Mówionej.
Autor wielu opracowań i książek poświęconych omawianej tematyce Waldemar Siwiński z Fundacji Edukacyjnej „Perspektywy” – wygłosił referat pt.:„Czarnobyl – linia graniczna w rozwoju nauki i techniki”. Motywem przewodnim jego wystąpienia stały się konstatacje wybitnego białoruskiego uczonego Wasyla Nesterenko (1934 — 2008): „Człowiek wymyślił technikę, do której jeszcze nie dorósł… Czarnobyl się nie skończył, on się dopiero zaczyna”
O roli wojskowych zaangażowanych do prac likwidacyjnych katastrofy oraz o działaniach Wojskowej Prokuratury Kijowskiego Okręgu Wojskowego na terenie elektrowni atomowej w Czarnobylu z własnego doświadczenia opowiedział prokurator w stanie spoczynku Andrzej Amons.
W pracach konferencji uczestniczył Dyrektor Przedstawicielstwa Polskiej Akademii Nauk w Kijowie prof. Henryk Sobczuk, prezydent miasta Sławutycz Jurij Fomyczew. Podsumowując pracę konferencji dr Natalia Baranowska z Instytutu Historii Ukrainy Narodowej Akademii Nauk Ukrainy zapowiedziała publikację nowego opracowania podsumowującego okres katastrofy czarnobylskiej opartego na wygłoszonych wystąpieniach.
Informacja własna
