Janusz Zalewski, prezes Kanadyjskiego Towarzystwa Dziedzictwa Polskiego (fot. archiwum)
O Kanadyjskim Towarzystwie Dziedzictwa Polskiego w Edmonton w Alberci - rozmawiamy z jego prezesem Januszem Zalewskim
- Wasze Towarzystwo powstało we wrześniu 2017 roku…
- … zostaliśmy zarejestrowani 21 września 2017 roku, zgodnie z Alberta Society Act, Canadian Polish Legacy Society.
- Jakie cele stawia sobie Kanadyjskie Towarzystwa Dziedzictwa Polskiego?
- Nasze cele działania są bardzo szerokie i obejmują zabezpieczanie polskiego dziedzictwa narodowego, edukację i badania w tym temacie oraz promocję i pozyskiwanie funduszy na wspomniane cele. Staramy się podtrzymać miejscowych na duchu, wciągnąć ich w nasze szeregi i organizować wspólny plan działania zabezpieczenia historycznych budowli sakralnych jako obiektów. Obecnie największym problemem jest uzyskanie zgody diecezji na przekazanie tytułu własności dla rządu prowincjonalnego...
W początkowym okresie Terytoriów Północno-Zachodnich, później nazwanych Albertą, na kanadyjskich preriach nie zabrakło Polaków. Dzisiaj wiemy, że pierwszą osobą polskiego pochodzenia, która postawiła stopę na albertańskiej ziemi w roku 1871 był Charles George Horetzky. Był on urzędnikiem, geodetą, fotografem pracującym dla Hudson Bay Company, która wytyczała linię kolejową poprzez prerie - z Edmonton do Pacyfiku, Doliną Peace River.
Zarząd Kanadyjskiego Towarzystwa Dziedzictwa Polskiego; siedzą: Yvonne Zalewski- Evoy, Janusz Zalewski prezes, Danuta Zalewska sekretarz; stoją: Zygmunt Klakowicz skarbnik, Jacek Kwaśniewski wiceprezes, Zygmunt Zadora Paszkowski i Emil Chodkiewicz
- Pierwszym zaś imigrantem polskiego pochodzenia w Albercie był Wincenty Miniszewski...
-… który po długich życiowych przygodach postanowił osiedlić się w okolicach Medicine Hat w roku 1885. Wraz z rozbudową linii kolejowych prerie coraz liczniej zapełniały się nowymi osiedleńcami. Wśród nich nie brakowało także i innych przybyszów polskiego pochodzenia. Byli to m.in. rodziny Sarneckich, Banachów, Smigielskich, Dziewenków, Jakubowskich, Tymków, Adamyków, Nowickich i Stelmachów.
Kanadyjski spis ludności z roku 1911 wykazał łącznie 2243 osoby polskiego pochodzenia w Albercie. Z pewnością jednak nie były to liczby wiarygodne. Polaków było prawdopodobnie dużo, dużo więcej. Działo się tak, bo Polski nie było na mapach świata, a przybyłych do Kanady imigrantów wpisywano w dokumentach rządowych jako Rosjan, Austriaków, Ukraińców, Niemców czy jako Galicjan, Węgrów, Bukowian czy Ruthenians…
- Pierwsi polscy osiedleńcy w Albercie byli przede wszystkim farmerami…
- To co łączyło ich wszystkich, to był zupełny brak wiedzy o nowym kraju. O panujących tu zwyczajach, klimacie, przepisach prawa i bardzo często nieznajomość języka angielskiego, która bardzo utrudniała asymilację w nowym środowisku. Tęsknili za Ojczyzną, polskimi tradycjami opartymi o wiarę kościoła rzymsko-katolickiego. Pomimo całkiem innego klimatu, ich rok kalendarzowy był takim samym jak w Starym Kraju: Boże Narodzenie, Trzech Króli, Matki Boskiej Gromnicznej, Wielkanoc, Wniebowstąpienie, Zielone Świątki, Boże Ciało, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, Wszystkich Świętych…
W początkowym okresie na kanadyjskich preriach nie zabrakło Polaków. Obelisk w St. Micheal, AB poświęcony pierwszym osadnikom (fot. Janusz Zalewski)
Dlatego też, zaraz po usadowieniu się na tzw. homestead, najważniejszym było wybudowanie kaplicy lub kościółka, który jednoczył rozproszonych po okolicznych preriach farmerów. Było to w okolicach Hilliard, Nisku, Round Hill, Hay Lakes, Mundare czy Kopernik. Później także w Tawatinaw, New Pine Creek, Prosperity, Derwent, Opal, Waugh, Egremont, Radway, Chipman, Warwick, Flat Lake, Athabasca, Ardmore, St. Francis i Calmar. Na północy Alberta w okolicach Grande Prairie, Sexsmith, Webster i Fox Creek. Na południu prowincji, w okolicach: Lethbridge, Drumheller, Taber, Tide Lake i Acadia Valley oraz w Crowsnest Pass: Coleman, Burmis, i Blairmore gdzie polscy osadnicy pracowali także jako górnicy. Nie zabrakło ich również w Canmore, Anthracite, Bankhead i Exshaw i innych osadach na skraju Gór Skalistych.
- Od samego początku kościółki te stanowiły centrum życia socjalnego i kulturalnego….
- … i były zalążkiem pierwszych polonijnych organizacji. Każda kolejna fala polskiej imigracji pozostawiała po sobie coś trwałego: kaplice, kościoły, Domy Polskie, polskie szkoły coraz liczniejsze organizacje i pomniki. Nazwy tych pierwszych osad budowanych przez polskich imigrantów w większości brzmią obco i niewielu wie, gdzie się znajdują.
Obecna polityka imigracyjna rządu kanadyjskiego nie jest sprzyjająca dla imigrantów z Europy. Najlepszym przykładem tego są statystyki dotyczące porozumiewania się mową ojczystą w domach obecnej Kanady. Pomiędzy rokiem 2011 a 2016 liczba osób posługująca się językiem Tagalog (Filipiny) wzrosła o 33%, językiem arabskim + o 30%, perskim (Farsi) o 27%, Hindi o 26%, Urdu o 25%. Natomiast drastycznie spadła liczba rodzin posługujących się językami przede wszystkim europejskimi. W tym krótkim, zaledwie 5 letnim okresie czasu zanotowano spadek posługiwania się językiem holenderskim o 10%, ukraińskim o 8%, włoskim o 7%, niemieckim o 6%, polskim o 5%, greckim o 1%.…
Kościół w Alexander, AB (fot. Janusz Zalewski)
- Kanadyjskie Towarzystwo Dziedzictwa Polskiego stara się o podtrzymywanie polskiego dziedzictwa i tożsamości opartej wokół polskiego kościoła rzymsko-katolickiego i polskiej tradycji na preriach Kanady...
- Czeka nas ogrom pracy. Obecna polityka diecezji zamykania kościółków wiejskich na preriach może być gwoździem do trumny polskiego dziedzictwa narodowego. Jesienią ubiegłego roku zamknięty został kościół w Alexander (zbudowany 1938 r.). Ołtarz główny i całe wyposażenie rozebrano. Biskup czeka obecnie na „oferty” i pyta się: „kto chce kościół”? Warunki do ustalenia…
Podam kolejny przykład. Wspaniały kościółek w Prosperity (Alberta) miał być rozebrany już 2 lata temu, pomimo sprzeciwu kilku ostatnich rodzin jakie się ostały w parafii i walczą o zabezpieczenie tego unikalnego, jedynego w swojej strukturze zewnętrznej i wnętrza ręcznie modelowanego w masie gipsowo-drewnianej przez brata Jana w roku 1946. W słoneczny dzień jest to prawdziwa „Złota Komnata”. Pierwsza próba rozbiórki spełzła na niczym, - widać taka Boża Wola, bo w dniu wyznaczonym przez biskupa diecezji St. Paul ekipa nie mogła dotrzeć do osady, bo w trzeci tydzień października spadły tam ponad dwie stopy świeżego, ciężkiego śniegu. Jedynie to ocaliło od likwidacji i moja tam wizyta, krótko po tym w tej osadzie i telefony do diecezji z prośbą o wstrzymanie tego procesu i zabezpieczenie jako obiektu zabytkowego prowincji Alberta. Podobnych zresztą sytuacji obecnie jest wiele.
Rodzina państwa Szczurek przy nagrobkach swoich bliskich (fot. Janusz Zalewski)
W ciągu tego krótkiego czasu udało nam się zorganizować objazdową wystawę o pierwszych Polakach w Albercie, która jest dostępna dla wszystkich zainteresowanych. Innym sukcesem jest wydanie książki „Changing Times”, wspomnień ojca Stanisława (Stanleya) Zenko z posługi duszpasterskiej w polonijnych parafiach. Ojciec Zenko był pierwszych kapłanem polskiego urodzenia wyświęcony w Albercie. Na najbliższą zaś przyszłość planuje się wydanie mojego ilustrowanego licznymi zdjęciami przewodnika po polskich miejscach prowincji Alberta.
- Urodziłeś się w Szczecinie. Byłeś tam instruktorem harcerskim…
- … przewodnikiem po Pomorzu Zachodnim, przewodnikiem Turystyki Pieszej po Pomorzu, Bieszczadach i Karkonoszach. W Kanadzie mieszkam od roku 1986.
Rozmawiał Leszek WĄTRÓBSKI
