7 lipca 2021 roku w Polskiej Bibliotece Medycznej im. prof. Zbigniewa Religi działającej przy Narodowej Bibliotece Nauk Medycznych w Kijowie odbyła się prezentacja książki pod tytułem „Miejsca/miejsce pamięci w polsko-ukraińskim dialogu porozumienia (80. rocznica Zbrodni Katyńskiej)”, wydanej w oparciu o materiały II Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Praktycznej, która przebiegała 21 listopada ubiegłego roku w Kijowie w formacie on-line.
Prezentacja została zorganizowana przez Federację Organizacji Polskich na Ukrainie, w tym „Dom Polski” w Kijowie kierowany przez dyrektor Marię Siwko oraz Kijowskie Polskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe im. A. Mickiewicza w Kijowie.
Na uroczystość zawitali: Radca Wydziału Konsularnego i Polonii Ambasady RP w Kijowie Jacek Gocłowski, Dyrektor Instytutu Polskiego w Kijowie Robert Czyżewski, dyrektor Departamentu Plastics-Ukraina Dariusz Górczyński, przedstawiciele środowisk polskich Kijowa, sieci bibliotek narodowych i naukowych Ukrainy, dziennikarze i naukowcy.
Na 230 stronach prezentowanego wydania zespół redakcyjny w składzie: Walentyna Melnik, Maria Siwko, Andrzej Amons, Teresa Dutkiewicz, Elżbieta Korowiecka i Julij Rewenko skomponował przedstawione na konferencji referaty naukowców, działaczy społecznych, badaczy, pracowników placówek naukowo-pedagogicznych, instytucji uczelnianych, współpracowników naukowych, doktorantów i aspirantów prestiżowych wyższych uczelni ukraińskich i zagranicznych.
O nieprzemijającej potrzebie takiego rodzaju publikacji, dotyczących masowych represji stalinowskich, a będących swoistą „szczepionką przeciw propagandzie i lekceważeniu”, pisze w głęboko ujętym Słowie wstępnym do materiałów z tej konferencji Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej na Ukrainie Bartosz Cichocki, konkludując m.in.:
„Wydawać by się mogło, że przez tyle lat po upadku komunizmu wszystko zostało już na ten temat powiedziane i napisane. Niestety, z kilku powodów wysiłki naukowe i edukacyjne poświęcone zbrodniom komunistycznym muszą być kontynuowane, a nawet zintensyfikowane.
Po pierwsze, nadal nie znamy wszystkich nazwisk ofiar i katów oraz ich losów. Nie potrafimy wskazać miejsc pochówku tysięcy bohaterów, niewinnie pomordowanych. Co więcej, nadal nie mamy pewności, co do skali stalinowskich zbrodni – w tym katyńskiej na obszarze dzisiejszej Ukrainy. To musi szokować w obliczu postępu nauki historycznej, w tym archeologii, ale nie zmienia faktu, że ziemia, świadkowie wydarzeń i archiwa wciąż mają przed nami sekrety. Jest obowiązkiem państwa polskiego, by przywrócić wszystkim swoim synom i córkom, spoczywającym w bezimiennych dołach za wierność Ojczyźnie, godność: nazwisko, nazwisko oprawcy, prawdziwe miejsce w historii i krzyż na mogile. Prezentowane w tym tomie referaty są krokiem naprzód w tym obszarze, z czego jesteśmy dumni i za co autorom dziękujemy. Ich wysiłki będą w dalszym ciągu wspierane przez odpowiednie urzędy państwowe Rzeczypospolitej Polskiej.
Po drugie, obserwujemy w naszym sąsiedztwie groźne zjawisko wykorzystywania przeszłości na użytek propagandy, manipulacji, a nawet jako uzasadnienie do prowadzenia agresji. Powracają fałszywe tezy o jednoczeniu ziem białoruskich i ukraińskich, o taktycznym manewrze tworzenia buforu przed III Rzeszą. Pod znakiem zapytania publicznie stawia się odpowiedzialność kierownictwa ZSRR za podjęte decyzje NKWD – za wykonanie. Tymczasem zbrodnia katyńska i kłamstwo zbrodni katyńskiej jednoznacznie pozwalają ocenić, po której stronie dobra i zła stanęły poszczególne państwa w 1939 i co warte było „wyzwolenie” w 1945 roku.[…] Publikacja wystąpień z tej konferencji jest niezbędnym działaniem edukacyjnym. Liczymy na to, że nauczyciele historii i rodzice skorzystają z tego materiału, by młode pokolenie nie padło ofiarą niebezpiecznych zmyśleń, by wiedziało, jak w najtrudniejszej nawet chwili życia się zachować.
Po trzecie, prawda jednoczy ludzi dobrej woli, tak jak kłamstwo jednoczy ludzi nieprawych. Kłamstwo katyńskie przez kilkadziesiąt lat jednoczyło komunistów i dzisiaj niestety znajduje swoich wyznawców. Dlatego musimy jednoczyć ludzi dobrej woli wokół prawdy, nawet tak okrutnej, jak prawda o nieludzkich latach 30., 40. i 50. Ludzie ci rozsiani są po całym świecie – co również ukazuje nasza publikacja: Rosja, Ukraina, Białoruś, Polska… Jest bardzo ważne, by ci badacze wiedzieli, że nie są sami, że mogą liczyć na siebie nawzajem, a także na państwo polskie”.
Uczestnicy prezentacji książki w swoich wystąpieniach odnotowali wysoki poziom naukowy opublikowanych referatów, w których poruszone zostały takie kwestie jak: multinarodowa martyrologia, poszukiwanie inkluzywnego podejścia w procesie zachowania polityki pamięci, uszanowanie pamięci ofiar genocydu i morderstw masowych, kultywowanie kultury stosunków międzynarodowych i dialogu w rozwiązaniu „trudnych pytań”.
W toku dyskusji Radca Wydziału Konsularnego i Polonii Ambasady RP w Kijowie Jacek Gocłowski zaznaczył m.in.: „Publikacja ta świadczy o kilku rzeczach. Pierwsze, o tym, że kłamstwo nigdy się nie utrzyma, prawda zawsze zwycięży… Niezależnie od tego, jak będą jej przeciwdziałać na Białorusi, w Rosji – prawda prędzej czy później wyjdzie na jaw… Z drugiej strony omawiana publikacja świadczy o wolności prasy na Ukrainie. Może dziś, w 2021 roku my tego nie doceniamy, ale niektórzy pamiętają, że wcześniej nawet próba podjęcia pracy nad materiałami dotyczącymi Katynia w zasadzie kończyła karierę naukowca… Po trzecie publikacja ta jest kolejnym krokiem do wyjaśnienia detali i genezy tej potwornej zbrodni…”
Przypominano, że konferencja po raz pierwszy odbyła się online. Taki format pozwolił włączyć do dyskusji znanych naukowców, którzy wcześniej nie mieli okazji jednocześnie spotkać się w Kijowie, jak też usprawnił ustanowienia komunikacji naukowej, pozwolił na doraźną wymianę własnych osiągnięć naukowych w sferze badanej tematyki.
Badacz zbrodni stalinowskich popełnionych na Ukrainie, wiceprezes Kijowskiego Polskiego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego im. A. Mickiewicza w Kijowie b. prokurator wojskowy, płk w st. spocz. Andrzej Amons odwołując się do osobistych materiałów zamieszczonych w publikacji przypomniał, iż są podstawy, by twierdzić, że liczba rozstrzelanych Polaków jest o 3,7 tys. większa niż uważa się obecnie tzn. – 25,5 tys. osób, a nie 21 857, jak podaje się teraz w oficjalnych źródłach. Wzywał do dalszego poszukiwania miejsc pochówku ofiar oraz dokumentów związanych ze zbrodnią i usilnie akcentował też konieczność rehabilitacji jej ofiar.
Analizując specyfikę osobliwości historycznych objętych tematyką książki dyrektor Instytutu Polskiego w Kijowie Robert Czyżewski zwięźle konstatował: „Nazizm i komunizm to dwie totalitarne ideologie pogardy i śmierci i faktycznie ta książka jest wielkim oskarżeniem komunizmu o zbrodnie porównywalne ze zbrodniami nazizmu. […] Druga wojna światowa i dla Polaków, i dla Ukraińców była tak naprawdę Katyniem – tyglem zbrodni masowych. […] Dla nas ta wojna skończyła się tylko z upadkiem komunizmu”.
Wybitny znawca tematu – główny pracownik naukowy Instytutu Studiów Politycznych i Etnonacjonalnych im. I. Kurasa Narodowej Akademii Nauk Ukrainy prof. Jurij Szapował w swoich spostrzeżeniach zaznaczył: „We współczesnej Ukrainie konieczne jest studiowanie materiałów o tragedii katyńskiej, a w moim głębokim przekonaniu skupienie uwagi na tych wydarzeniach jest dziś istotną cechą społeczeństwa obywatelskiego Ukrainy. Ponadto jest to także bardzo ważny element kształtowania naszej zbiorowej pamięci o naszej przeszłości i przeszłości naszych najbliższych sąsiadów – Polaków[…] Bardzo niebłahym jest też to, aby być wysłuchanym! To bardzo ważny i priorytetowy pierwiastek dla ukraińskich badaczy. Moim zdaniem dobrze byłoby, żeby sami Ukraińcy opracowali fundamentalny dokumentalny film, w którym gruntownie przedstawili i przeanalizowaliby te okropne wydarzenia”.
Uczestnicy prezentacji zgodnie podkreślali konieczność kontynuowania dyskusji nad kwestią Zbrodni Katyńskiej w formie corocznych międzynarodowych naukowo-praktycznych konferencji, seminariów, okrągłych stołów, które przyczynią się do pogłębienia badań i wiedzy w przedmiocie Zbrodni.
W finale przedsięwzięcia członek zespołu redakcyjnego książki Andrzej Amons wręczył, pachnące jeszcze drukiem egzemplarze, osobom, które przysłużyły się jej wydaniu.
Stanisław PANTELUK
Zdjęcia Andżelika PŁAKSINA
