Polska przystąpiła do Unii Europejskiej w 2004 r. W latach 2004-2022 Polska wpłaciła do UE 78,5 miliardów euro, zaś otrzymała z Unii 235,9 mld euro, a więc saldo rozliczeń wyniosło 157,4 mld euro na korzyść Polski. W miarę upływu czasu i rozwoju kraju wpłaty Polski rosły, rosły też transfery z UE do Polski, ale cały czas transfery pozostawały 2-3-krotnie większe od wpłat.
Dzięki środkom z Unii Europejskiej Polska zmodernizowała swoją energetykę: zbudowano linię energetyczną od Ełku do granicy z Litwą i 1200 km gazociągów, uruchomiono terminal gazu ciekłego w Świnoujściu i podziemny magazyn gazu w Husowie. Kraj znacząco zwiększył sieć dróg, budując 1000 km autostrad i 2600 km dróg ekspresowych. Środki UE przyczyniły się też do wykonania wielu mniejszych inwestycji realizowanych przez samorządy różnych szczebli. Aktualnie realizuje się w Polsce 316 tys. projektów korzystających w części ze środków UE. Natomiast dopłaty dla rolników podniosły ich konkurencyjność na rynku krajowym i zagranicznym.
Warto zwrócić uwagę na to, że fundusze UE są rozdysponowywane według wieloletnich programów. I tak w obrębie wieloletnich ram finansowych na lata 2021-2027 funkcjonują w UE takie ważniejsze główne programy (w euro, w cenach z 2018 r.):
1) Nowe priorytety – 335,5 mld, w tym:
– Horyzont Europa – 76,4 mld,
– Instrument sąsiedztwa – 70,8 mld,
– Erasmus – 21,7 mld,
– Instrument „Łączyć Europę” – 18,4 mld,
– Europejski program kosmiczny – 13,2 mld,
– Pomoc humanitarna – 10,3 mld.
2) Polityka spójności – 330,2 mld, w tym:
– Europejski fundusz rozwoju regionalnego – 200,4 mld,
– Europejski fundusz społeczny – 87,2 mld,
– Fundusz spójności – 42,6 mld.
3) Wspólna polityka rolna – 336,4 mld, w tym:
– Europejski fundusz rolniczy gwarancji – 258,6 mld,
– Europejski fundusz rolniczy na rzecz rozwoju obszarów wiejskich – 77,8 mld.
Polska w latach 2021-2027 otrzyma największe środki finansowe od początku członkostwa w UE: 76,0 mld euro, w tym 72,2 mld euro w ramach polityki spójności i 3,8 mld euro z Funduszu na rzecz sprawiedliwej transformacji. 60% środków z polityki spójności zostanie rozdysponowanych na programy krajowe, a 40% – przez marszałków województw na 16 programów regionalnych. Środki zostaną przeznaczone na badania, przedsiębiorczość, infrastrukturę, energetykę, ochronę środowiska, edukację i cyfryzację.
Wśród programów krajowych na lata 2021-2027 największymi są (w euro):
– wspólna polityka rolna – 25,2 mld,
– infrastruktura, klimat, środowisko – 24,0 mld,
– nowoczesna gospodarka – 7,9 mld,
– rozwój społeczny – 4,9 mld,
– Polska Wschodnia – 2,6 mld,
– rozwój cyfrowy – 2,0 mld,
– interreg (na pogranicze) – 1,8 mld.
Z programów regionalnych najwięcej otrzyma województwo śląskie – 5,1 mld euro, najmniej – województwo lubuskie – 0,9 mld euro.
Unia Europejska uruchomiła jeszcze środki na rozwój państw po pandemii koronawirusa. Z nich na Krajowy Plan Odbudowy Polska otrzyma 59,8 mld euro, w tym 25,3 mld euro w postaci dotacji i 34,5 mld euro w formie preferencyjnego kredytu. Znaczną część tych środków państwo przeznaczy na cele związane z klimatem (47%) i na transformację cyfrową (21%). Ze środków tych już realizuje się 56 inwestycji i 55 reform.
Polska jest największym beneficjentem netto w UE, co oznacza, że Polska więcej otrzymuje pieniędzy z UE niż wpłaca jako składkę członkowską. Natomiast Niemcy i Francja są największymi płatnikami netto, czyli więcej wpłacają do wspólnej kasy Unii niż z niej otrzymują. Beneficjent netto, jak Polska, ma oczywiste korzyści z pomocy finansowej. Ale jakie korzyści mają płatnicy netto, że godzą się na takie warunki? Można je sprowadzić do dwóch czynników: 1) Rozszerzenie rynków zbytu daje rodzimemu przemysłowi możliwość zwiększenia produkcji. 2) Bezcłowy handel międzynarodowy sprzyja rozwojowi kooperacji względnie lokowaniu części produkcji w krajach o niższych płacach, co daje obniżenie kosztów produkcji. Taka kalkulacja powoduje, że bogate kraje godzą się zostać płatnikami netto. Ale w miarę rozwoju biedniejszych krajów opisane korzyści się wyczerpują, co z pewnością odbije się na tworzonym nowym budżecie Unii Europejskiej.
Trwają już negocjacje nad założeniami nowego wieloletniego programu. Przy tym proces ten jest długotrwały i złożony. Rozpoczyna Komisja Europejska przedstawiając propozycję budżetu. Rada Europejska (przywódcy państw UE) określa priorytety. W przypadku dochodów potrzebna jest jednomyślność Rady Europejskiej. Rada UE (ministrowie krajów członkowskich) negocjuje szczegóły. Dopiero wtedy Parlament Europejski może głosować nad finalnym budżetem. Tak więc proces negocjacyjny i podejmowanie ustaleń są bardzo demokratyczne i tak zorganizowane, by żaden kraj nie czuł się poszkodowanym.
Janusz Fuksa
