W dniu 11 marca 2025 roku w Narodowej Naukowej Bibliotece Medycznej Ukrainy w Kijowie odbył się wykład historyczny poświęcony 85. rocznicy deportacji Polaków do obwodu archangielskiego. Wydarzenie zgromadziło licznych przedstawicieli organizacji polonijnych, historyków, dyplomatów oraz osoby zainteresowane tematyką historii represji stalinowskich.
Spotkanie poprowadziła Eugenia Ustenko, Dyrektor Centrum Nauki Języka Polskiego Polonista Center, Członek Stowarzyszenia „Bristol” Polskich i Zagranicznych Nauczycieli Kultury Polskiej i Języka Polskiego jako Obcego, która powitała wszystkich zgromadzonych, wyrażając uznanie dla ich obecności oraz znaczenia wydarzenia. Szczególne słowa podziękowania skierowane zostały do prelegenta, Pana Andrzeja Amonsa, znanego badacza historii represji stalinowskich. Następnie głos zabrała Sekretarz Rady ZPU i Wiceprezes Stowarzyszenia „Dom Polonia w Kijowie” Katarzyna Skoczelas, podkreślając wagę pielęgnowania pamięci o ofiarach deportacji.
Podczas wydarzenia obecni byli m.in.:
– Konsul Anna Babiak-Owad,
– Lesia Jermak – Prezes Związku Polaków Ukrainy,
– Andżelika Płaksina – Redaktor Naczelny gazety „Dziennik Kijowski”,
– Tetiana Ostapenko – Dyrektor Narodowej Biblioteki Medycznej,
– Maria Siwko – Dyrektor Domu Polskiego w Kijowie,
– Walentyna Daszkowska – Prezes Stowarzyszenia im. Adama Mickiewicza,
– Ołeksandr Pliasiecki – Zastępca Przewodniczącego Dnieprzańskiej Rejonowej Administracji Państwowej w Kijowie.
Prelegent, Pan Andrzej Amons – pułkownik sprawiedliwości w stanie spoczynku, były kierownik Wydziału Rehabilitacji Prokuratury Wojskowej centralnego regionu Ukrainy, przedstawił szeroki kontekst deportacji Polaków w 1940 roku, omawiając genezę tych tragicznych wydarzeń, ich przebieg oraz konsekwencje dla zesłańców. Opisał, jak decyzje polityczne ZSRR doprowadziły do przymusowego wysiedlenia tysięcy Polaków, których życie uległo dramatycznej zmianie z dnia na dzień. Przybliżył akty prawne stanowiące podstawę deportacji, a także zaprezentował unikatowe dokumenty i dane pochodzące z archiwów rosyjskich i ukraińskich. Dzięki licznym zdjęciom i świadectwom mogliśmy zobaczyć warunki, w jakich przyszło im żyć.
Szczególnie wstrząsające były jego opowieści o losie deportowanych. Pan Andrzej Amons przedstawił historię swojej rodziny, która wraz z wieloma polskimi rodzinami trafiła do Okręgu Ustjanowskiego w obwodzie archangielskim, na tereny wiecznej zmarzliny. Opowiadał o barakach, w których zamieszkiwali zesłańcy – dawnych więzieniach dla prześladowanych obywateli ZSRR. Wspomniał, że ucieczka była niemożliwa – otaczały ich rozległe lasy, a każda próba ucieczki kończyła się śmiercią.
Innym przejmującym świadectwem były relacje osób, które opowiadały, jak podczas zesłania głód stał się dominującym doświadczeniem. Na chleb jeszcze trzeba było zarobić ciężką pracą – płacono za nią bardzo mało, mimo że warunki były skrajnie trudne. Ci, którzy nie mogli pracować, zmuszeni byli do wymiany swoich usług na jedzenie.
Prelegent przedstawił również szerszy kontekst deportacji, zaznaczając, że liczba Polaków wywiezionych w głąb ZSRR w latach 1940–1941 pozostaje kwestią sporną. Zgodnie z archiwalnymi danymi NKWD deportowano około 330–340 tysięcy osób, jednak według szacunków Związku Sybiraków liczba ta mogła wynosić nawet 1,3 miliona. Celem tych działań była nie tylko likwidacja polskich elit, ale także zniszczenie narodowej tożsamości i struktury społecznej.
Podczas wykładu zaprezentowano również symbole regionu, do którego trafili deportowani Polacy. Uczestnicy mieli okazję zobaczyć flagę oraz herb obwodu archangielskiego, a także herb rejonu ustjańskiego. Przedstawiono także Krzyż Zesłańców Sybiru – odznaczenie przyznawane osobom, które przeszły przez dramat deportacji. Szczególną uwagę poświęcono historii jednej z rodzin zesłanych do specjalnego osiedla nr 13 nad jeziorem Werjożskim – córka jednego z zesłańców zaprezentowała odznaczenie ojca jako symbol pamięci o tamtych tragicznych latach.
W trakcie wydarzenia zaprezentowano również historyczne dokumenty i fotografie, przedstawiające życie zesłańców w obozach pracy. Uczestnicy mogli zapoznać się z archiwalnymi zapisami dotyczącymi transportów deportacyjnych, warunków bytowych oraz tragicznych losów wielu Polaków, którzy nigdy nie powrócili do ojczyzny.
Podczas końcowej części wydarzenia słuchacze mieli okazję zadawać pytania. Następnie głos zabrała Prezes Związku Polaków Ukrainy Lesia Jermak, która wręczyła podziękowania organizatorom i uczestnikom spotkania. Pani Andżelika Płaksina oraz Pani Konsul Anna Babiak-Owad również zabrały głos, dziękując za poruszony temat i podkreślając jego wagę.
Organizatorem konferencji było Stowarzyszenie „Dom Polonia w Kijowie”, współorganizatorem Narodowa Naukowa Biblioteka Medyczna Ukrainy, przy wsparciu Centrum Nauki Języka Polskiego Polonista Center.
Eugenia Ustenko
Dyrektor Centrum Nauki Języka Polskiego Polonista Center
