JERZY WOJCIECH HAS (1925-2000)-reżyser, scenarzysta, wykładowca i rektor Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, jeden z najwybitniejszych twórców „polskiej szkoły filmowej” (Formacja artystyczna obecna w kinematografii polskiej w latach 1956-1963; źródłem inspiracji był dla niej neorealizm włoski, ekspresjonizm oraz film noir, celem – zerwanie z estetyką socrealizmu.)
Has w swoich filmach skupia się na problematyce upływającego czasu, na historii i jej wpływie na życie człowieka. Bohaterowie jego filmów to najczęściej outsiderzy zagubieni w otaczającej ich rzeczywistości, zmagający się z problemami egzystencjalnymi takimi jak: samotność, poczucie beznadziejności własnego życia, alkoholizm. Debiut fabularny Hasa to właśnie studium alkoholizmu, film „Pętla” z 1957 r. na podstawie prozy Marka Hłaski. W 1958 r. powstaje niezwykle nastrojowy, chwilami melodramatyczny film psychologiczny „Pożegnania” na podstawie powieści Stanisława Dygata. (Najwybitniejsze filmy Hasa to adaptacje literackie.) Bohaterami są: młody chłopak z zamożnej arystokratycznej rodziny i dziewczyna ze społecznych nizin. Poznają się w nocnym lokalu, gdzie on wydaje pieniądze ojca, a ona jest fordanserką. Jest lato 1939 r. Ponownie spotykają się sześć lat później, gdy właśnie kończy się wojna. Okazuje się, że czas wszystko zmienił w ich relacjach, oni też nie są już tacy sami jak wtedy, gdy się poznali. W 1959 roku film otrzymał nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno. A piękna piosenka z filmu zaczynająca się słowami: „Pamiętasz była jesień…”, śpiewana przez Sławę Przybylską, wzrusza do dziś.
W 1962 roku nakręcił Has na podstawie opowiadania Kazimierza Brandysa film „Jak być kochaną”. Bohaterką jest aktorka Felicja wspominająca czasy okupacji i Wiktora (ważna rola Zbyszka Cybulskiego), którego ukrywała przed Niemcami. W tym filmie podejmuje Has polemikę z mitem wojennego bohaterstwa ukazanym w „Popiele i diamencie” Andrzeja Wajdy. Tam Maciek Chełmicki (także grany przez Cybulskiego) był gotowym do czynu spiskowcem, tu Wiktor jest wystraszonym i egoistycznym tchórzem. Film został nagrodzony na festiwalach w San Francisco i w Bejrucie.
Prawdziwą sławę przyniosły Hasowi późniejsze filmy: „Rękopis znaleziony w Saragossie” z 1964 na podstawie prozy Jana Potockiego, „Lalka” z 1968 na podstawie powieści Bolesława Prusa i „Sanatorium pod Klepsydrą” z 1973 – ekranizacja utworów Bruno Schulza.
Wojciech Has nakręcił 12 filmów fabularnych. Wszystkie intrygują swoją oryginalnością, poetyką snu, momentami surrealizmem. Lustra, krzesła, zegary, telefony nie są tylko zwykłymi użytkowymi przedmiotami, zyskują symboliczne znaczenie, jak np. naszyjnik Krystyny w „Pętli”- na początku i na końcu filmu wyraźnie odnosi się do samobójstwa Kuby. Filmy Hasa pozostają na długo w pamięci widza, a oglądane po latach ukazują wcześniej nie zauważone tajemnice.
*********************
KSIĄDZ JÓZEF TISCHNER – urodził się w Starym Sączu w 1931 roku, zmarł w Krakowie w 2000. Był duszpasterzem, wykładowcą akademickim, przedstawicielem i komentatorem życia publicznego, autorem wielu publikacji z zakresu filozofii i etyki, kawalerem Orderu Orła Białego, postacią znaną w życiu intelektualnym Polski; kapelanem Związku Podhalan. Z wielkim zaangażowaniem wspierał kulturę góralską. Kazania do górali głosił w gwarze, napisał „Historię filozofii po góralsku”, w której w wiedzę o filozofach wplótł mit górala z jego osobowością i postępowaniem. Jest to niezapomniana lektura, napisana z humorem właściwym Tischnerowi. Ksiądz Józef Tischner opracował własną teorię, którą nazwał filozofią dramatu. Istotne w niej jest zrozumienie człowieka w kontekście jego funkcjonowania. Tischner pisał, że największą siłą napędową dla człowieka jest myślenie w kategoriach dobra, z drugiej strony na człowieka bez przerwy działają siły zła.
Tischner mówił, że nie przepada za świętymi, woli grzeszników, ale w swojej twórczości odwoływał się wielokrotnie do świętego Franciszka z Asyżu, siostry Faustyny czy ojca Maksymiliana Kolbego. Z ducha franciszkańskiego czerpał doświadczenie wszystkich radości życia, Faustyna to dla niego miłość Boga i Kościoła, nie przymus, a ojciec Kolbe to obrona człowieczeństwa w ekstremalnej sytuacji. Ci święci pomagali mu zrozumieć człowieka.
Miał odwagę mówić prawdę i krytykować nieprawidłowości w Kościele, którego sam był częścią, co oczywiście nie wszystkim się podobało. Ostatnie lata życia to powolne odchodzenie i zmaganie się z cierpieniem. Po operacji nie mógł mówić (chorował na raka krtani), a ponieważ był człowiekiem słowa mówionego, było to dla niego trudne doświadczenie. Jest autorem wielu złotych myśli chętnie cytowanych przez Polaków.
Dziewiętnaście lat po śmierci został oskarżony przez Sławomira Cenckiewicza o kontakty z funkcjonariuszami peerelowskich Służb Bezpieczeństwa. W obronie księdza, który już sam bronić się nie mógł, stanęli między innymi podhalanie i ksiądz Tadeusz Isakowicz-Zaleski. Bracia księdza Tischnera skierowali do Cenckiewicza list, w którym zaprotestowali przeciwko formułowaniu takich sądów w sytuacji braku jakichkolwiek dowodów rzeczywistej współpracy. Cenckiewicz nie udzielił żadnej odpowiedzi na zawarte w liście uwagi.
Ewa Gocłowska ORPEG
