Kozak Jurij Kulczycki w stroju tureckim
Jerzy Franciszek Kulczycki herbu Sas urodził się w Kulczycach koło Sambora – rodzinnej wsi atamana Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego na Ziemi Przemyskiej. O jego dzieciństwie nic nie wiadomo. Sam uważał się za „rodowitego Polaka”, pochodzącego z „królewskiego polskiego wolnego miasta Sambora. W ukraińskiej historiografii uważany jest za Kozaka i Ukraińca. W Serbii bywa określany Serbem – gdyż z Serbii przybył do Wiednia – w Austrii natomiast przyjmuje się, że był Austriakiem polskiego pochodzenia. Dwa imiona, których używał wskazują, że był wyznania rzymskokatolickiego i jako wyznawca tego wyznania mieszkał w Wiedniu aż do śmierci. Najwłaściwszym byłoby wskazanie, że był obywatelem Rzeczypospolitej wyznania rzymskokatolickiego uważającym się za Polaka, a mającym ruskie (prawosławne) korzenie.
***
Wyzwolenie Wiednia spod najazdu tureckiego nastąpiło 340 lat temu – 12 września 1683 roku, podczas ostatniej próby podboju Europy przez Imperium Osmańskie. W lipcu 1683 roku ponad 200-tysięczna armia wielkiego wezyra tureckiego Kary Mustafy na rozkaz tureckiego sułtana Meghmeda IV obległa stolicę Cesarstwa Austriackiego - miasto Wiedeń, którego obronę stanowiły 16-tysięczne oddziały hrabiego Staremberga i 6 tysięcy mieszkańców. Po tygodniowym oblężeniu w mieście wybuchł głód i epidemia. Kurierzy, których co jakiś czas wysyłano z prośbą o pomoc, z różnych powodów nie docierali do celu. Hrabia Guidobald von Staremberg postanowił wysłać kogoś z miejscowej ludności, znającego język i zwyczaje tureckie, który próbowałby przedostać się przez granice Turcji z listami pomocowymi do cesarza austriackiego Leopolda I i księcia Karola Lotaryngii. Wybór padł na jednego ze zwykłych mieszkańców stolicy Austrii – Jerzego Georga Franciszka Kulczyckiego, który spełniał wymienione kryteria. Przebrany w tureckie ubranie Jurij Kulczycki i jego towarzysz Derde Mychajłowycz wśliznęli się do obozu osmańskiego w nocy 13 sierpnia 1683 roku i za dnia, aby nie wzbudzać podejrzeń, nucąc turecką pieśń, śmiało przemieszczali się pomiędzy namiotami wroga. Po przekroczeniu Dunaju 15 sierpnia 1683 roku posłowie byli już na przyjęciu księcia Karola, który natychmiast napisał do obrońców Wiednia, że przygotowuje się do bitwy z Turkami i niebawem przybędzie na odsiecz miastu z 70-tysięczną armią. Wkrótce wojska księcia Karola Lotaryńskiego połączyły się z armią polskiego króla Wspólnoty Narodów Jana III Sobieskiego i ruszyły z pomocą garnizonowi i okolicznym mieszkańcom Wiednia. Wojska polsko-austro-niemieckie pod wodzą króla Rzeczypospolitej Jana III Sobieskiego pokonały armię turecką i bitwa, która rozegrała się 12 września 1683 roku, zakończyła się zwycięstwem.
Pomnik Jurija Kulczyckiego wyobrażający Kulczyckiego w stroju, w jakim podawał kawę (róg Favoritenstrasse i Kolschitzkygasse w Wiedniu)
Za zasługi dla miasta Jurij Kulczycki został hojnie wynagrodzony: komendant wręczył mu znaczną sumą pieniędzy (100 dukatów) i przekazał na własność dom w jednej z dzielnic Wiednia. Król Jan Sobieski pozwolił mu wybrać jako nagrodę dowolną rzecz z obozu pokonanego nieprzyjaciela. Zadziwiając wszystkich, Kulczycki zdecydował się na 300 worków zawierających „dziwne ziarno”, które zwycięzcy zamierzali wyrzucić, uznawszy je za karmę dla wielbłądów. W workach tych znajdowały się zapasy kawy.
Jurij Kulczycki urodził się około 1640 roku w małej zachodnio-ukraińskiej wsi Kulczyce-Szlachockie, obecnie wieś znajduje się na terenie powiatu samborskiego w obwodzie lwowskim. Z pochodzenia pochodził ze szlacheckiej rodziny prawosławnej Kulczyckich-Szelestowiców. W 1660 r. Jurij udał się do Zaporoża Sicz, gdzie nauczył się języka tureckiego i służył jako tłumacz podczas kampanii kozackich na Krymie. Podczas jednego z nich został pojmany przez Turków, skąd wykupili go kupcy z Belgradu. Władał także językiem polskim, węgierskim, niemieckim i rumuńskim. Będąc w niewoli tureckiej, Jurij Kulczycki przyzwyczaił się do kawy i wpadł na pomysł otwarcia pierwszej kawiarni w Wiedniu. Zaczął dodawać do kawy cukier i śmietankę. Tak pojawiła się kawa wiedeńska. W 1685 roku w oddanym mu domu otworzył własną kawiarnię z szyldem „Zur Blauen Flasche” („Pod Błękitną Butelką”). W 1683 roku na cześć Jurija Kulczyckiego nazwano jedną z wiedeńskich ulic – Kolschitzkygasse 4 (Aleja Kulczyckiego 4). Do chwili obecnej w Wiedniu przy Favouritestrasse przetrwała kawiarnia o wymownej nazwie „Grand Café Zwirina zum Kolschitzky”, a w 1885 roku kosztem tutejszej kawiarni Karl Zwirina na poziomie drugiego. Na pierwszym piętrze czteropiętrowego - piętrowym budynku na rogu Kolschitzkygasse 4/Favorittenstrasse 64, zainstalowano rzeźbę z brązu autorstwa słynnego rzeźbiarza Emanuela Pendla.
Pomnik Jurija Kulczyckiego na Placu Daniela Halickiego we Lwowie
Bohater Wiednia zmarł 20 lutego 1694 roku na gruźlicę w wieku 54 lat. Jego ciało zostało pochowane z wielkimi honorami na centralnym cmentarzu Wiednia, niedaleko katedry św. Szczepana. Co roku 12 września właściciele wiedeńskich kawiarni wystawiają portret Jurija Kulczyckiego w dowód wdzięczności za wyzwolenie Wiednia spod najazdu tureckiego.
Pierwsza kawiarnia w „Domu Pod Błękitną Butelką” w Wiedniu
Jurij Kulczycki wraz z Kozakami Zaporoskimi udowodnił, że stanowią integralną część historii Europy.
Pamięć Jurija Kulczyckiego jest upamiętniana w Ukrainie, Austrii i w Polsce. W dowód podziękowania:
- w muzeum mieszczącym się na wsi Kulczyce znajduje się wystawa poświęcona ich rodakowi Jurijowi Kulczyckiemu;
- w 2013 roku na placu przy Narodowym Teatrze Lalek na Placu Daniela Halickiego we Lwowie postawiono pomnik Jurija Kulczyckiego;
- w 1711 r. odlano z metalu broni trofeum z oblężenia Wiednia w 1683 r. dzwon „Pummerin” dla katedry św. Szczepana, znajdującej się w Wiedniu przy Placu Centralnym;
- Austriacki kompozytor Johann Fuchs w XVII wieku. w swoim dziele „Turcaria” uwiecznił wydarzenia wyzwolenia Wiednia spod najazdu tureckiego;
- w 2003 r. w Türkenschanzpark wzniesiono pomnik Kozaków Ukraińskich dla upamiętnienia 320. rocznicy wyzwolenia Wiednia i 12. rocznicy odzyskania przez Ukrainę Niepodległości;
- w 2013 roku na górze Leopoldsberg w Wiedniu wzniesiono pomnik Kozaków Zaporoskich, którzy wzięli udział w bitwie 1683 roku.
Natalia TYMOSZENKO
