Rozpoczynając w 1925 roku zbieranie informacji o pracownikach polskich służb specjalnych, policjantach, przedstawicielach inteligencji, urzędnikach wyższego szczebla, działaczach społecznych i politycznych (w instrukcji określono ich jako polsko-nacjonalistyczny kontrrewolucyjny element), w 1933 roku GPU kontynuowało tajne pozyskiwanie informacji zgodnie ze specjalną instrukcją Wydziału Zagranicznego GPU USRR opracowaną w 1932 roku. O samej instrukcji pisaliśmy już w poprzednim numerze. Z jej treści dowiadujemy się, że tajni agenci radzieckiej służby specjalnej również w 1932 roku, oprócz Polaków, zbierali materiały także na temat Ukraińców (ukraińska kontrrewolucyjna emigracja) oraz emigrantów białogwardyjskich według podanej listy. W czerwcu 1933 roku ten wydział przygotował ściśle tajne zestawienie pod tytułem „Polskie organy wywiadowcze. Zestawienie danych agenturalnych”, które składało się z trzech rozdziałów: Struktury polskich organów wywiadowczych i strefy działania; Bazy agenturalnej i metod pracy; Charakterystyki personelu.
Oto krótki cytat z 3. rozdziału zestawienia: „II Oddział Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (SGWP) (przyp. W.F. Wywiad wojskowy II Rzeczypospolitej, tzw. 'dwójka’). Faktycznym kierownikiem II Oddziału SGWP jest szef polskiego Sztabu Głównego generał Gąsiorowski, który sprawuje codzienne, praktyczne kierownictwo II Oddziałem, poświęcając mu większą część swojego czasu pracy. Szefem II Oddziału SGWP jest pułkownik Teodor Furgalski. Jako oficer liniowy ma niewielką znajomość pracy II Oddziału. Według powszechnej opinii Furgalski jest bardzo zdolnym człowiekiem, a jako zaufany człowiek Gąsiorowskiego, po zapoznaniu się z pracą II Oddziału SGWP, z czasem będzie całkowicie odpowiadał swojemu przeznaczeniu”. Podobne charakterystyki sporządzono dla każdego pracownika II Oddziału. Po porównaniu nazwisk niektórych oficerów II Oddziału z ukraińską (kijowską) listą katyńską ustaliliśmy, że jednym z uwzględnionych w zestawieniu czekistów z 1933 roku był również Kazimierz Grocholski.
Kazimierz Grocholski urodził się w 1890 roku; był dalekim potomkiem polskiego króla Bolesława Chrobrego. K. Grocholskiego aresztowali jesienią 1939 roku funkcjonariusze NKWD USRR na Zachodniej Ukrainie, najprawdopodobniej wykorzystując informacje z wyżej wspomnianego zestawienia GPU z 1933 roku. Po pewnym czasie został on przewieziony z więzienia jednego z obwodowych zarządów NKWD na Zachodniej Ukrainie do dyspozycji Zarządu NKWD obwodu kijowskiego. W kwietniu lub maju 1940 roku Kazimierza Grocholskiego rozstrzelano — najprawdopodobniej w więzieniu łukianowskim lub innym więzieniu NKWD w Kijowie — i potajemnie pochowano w lesie bykowniańskim na obrzeżach Kijowa. Jego nazwisko znajduje się pod numerem 811 na ukraińskiej (kijowskiej) liście katyńskiej (Grocholski Kazimierz Romanowicz, ur. w 1890 r., tłumaczenie z języka rosyjskiego).
Przytoczmy jeszcze jeden przykład jednego z przeglądów, który przygotował już 3. Oddział (UGB) NKWD USRR w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku. Przegląd ten nosił tytuł „Przegląd partii i organizacji politycznych, wojskowo-faszystowskich, nacjonalistycznych, katolickich, młodzieżowych oraz białogwardyjskich w Polsce” i został specjalnie opracowany dla centralnego aparatu NKWD ZSRR.
Przegląd stanowił kombinację analizy działalności polskich organizacji wraz z nazwiskami ich liderów i aktywnych uczestników oraz zwięzłymi charakterystykami personalnymi, jak na przykład: „Związek Adwokatów w Polsce. W ramach Związku Adwokatów w Polsce działa silna grupa członków Polskiej Organizacji Wojskowej (P.O.W.)…”; „Związek Inżynierów. Na czele Związku Inżynierów, obejmującego niemal wszystkich inżynierów na terytorium Polski, stał polski rezydent – profesor, doktor M. Mościcki. Faktycznym kierownikiem był przewodniczący zarządu Związku – profesor, doktor Guka, bezpośrednio powiązany z II Oddziałem SGWP. Poprzez doktora Gukę II Oddział włączał niektórych członków Związku jako ekspertów do pracy w referacie technicznym II Oddziału SGWP…”; „Związek Polskich Zakładów (związek zawodowy polski) – zrzeszenie faszystowskich związków zawodowych robotników. Skupiał niemal wyłącznie pracowników zakładów wojskowych, zmilitaryzowanego przemysłu chemicznego i naftowego. Przewodniczącym Związku był Andrzej Moraczewski, były minister, poseł na Sejm…” – i wiele innych. Warto zaznaczyć, że w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku tajna wojna przeciwko Polsce osiągnęła znaczne rozmiary, czego dowodem jest właśnie ten przegląd. Jak wspomniano, opracował go 3. Wydział (kontrwywiadowczy – KRV) Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego (UGB) NKWD USRR, którego głównym zadaniem była walka ze szpiegostwem i demaskowanie siatek wywiadowczych obcych państw na terytorium sowieckiej Ukrainy. Zaangażowanie tego wydziału w zbieranie informacji na terytorium Polski może świadczyć o tym, że służby specjalne ZSRR wówczas wykorzystywały wszystkie dostępne środki do przygotowania wojny z Polską. Prawdopodobnie agenturalne nasycenie radzieckich sieci wywiadowczych w Polsce osiągnęło już wtedy swoje maksimum – mimo skutecznych działań kontrwywiadu polskiego. Tajna wojna radzieckich służb specjalnych przeciwko Polsce trwała niemal 15 lat – od 1925 do 1939 roku – i 17 września 1939 roku przerodziła się w pełnoskalową radziecką inwazję zbrojną na Polskę.
Wydział Kontrwywiadu (3. Wydział) Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD USRR. Kijów. Druga połowa lat 30. XX w. Archiwum Państwowe Służby Bezpieczeństwa Ukrainy (GDA SBU)
Gdy tylko stało się wiadome o zawartym w nocy 23 sierpnia 1939 roku w Moskwie pakcie o nieagresji pomiędzy A. Hitlerem a J. Stalinem, stało się jasne, że wkrótce rozpocznie się nazistowska agresja przeciwko Polsce. Niewiele wcześniej, 28 kwietnia 1939 roku, A. Hitler wypowiedział publicznie w Reichstagu niemiecko-polski pakt o nieagresji z 26 stycznia 1934 roku. Ten krok niemieckiego przywódcy był wyraźnym sygnałem zmiany polityki zagranicznej III Rzeszy – od aneksji Austrii w marcu 1938 roku i szantażu wobec Europy (Układ monachijski, 30 września 1938) do przygotowania zbrojnej agresji wobec Polski. Był to prawdziwy dar dla Moskwy, ponieważ Hitler w rzeczywistości ujawnił swoje zamiary wobec Zachodu. Co więcej – dla Moskwy najważniejsze było to, że Hitler zaczął kierować niemiecką machinę wojenną przeciw Europie. Sowietom pozostało jedynie znaleźć skuteczny sposób, by popchnąć Führera do wojny totalnej z Europą. Najpierw z Polską, potem z Francją, Wielką Brytanią itd. Pakt Ribbentrop-Mołotow był właśnie takim narzędziem – mimo że ZSRR stawał się w ten sposób bezpośrednim sojusznikiem nazistowskich Niemiec. W ten sposób, wykorzystując Hitlera, Moskwa planowała później zadać mu cios w plecy i jednym potężnym uderzeniem opanować całą Europę. O takich właśnie planach Stalina wobec przedwojennej Europy pisał w swojej słynnej książce „Lodołamacz. Kto rozpoczął II wojnę światową?” były oficer radzieckiego wywiadu wojskowego pochodzenia ukraińskiego, obecnie historyk, znany pisarz Wiktor Suworow.
(W przygotowaniu artykułu wykorzystano dokumenty Archiwum Państwowego Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, rodziny Grocholskich, a także prace Ihora Melnyka, Wiktora Suworowa.)
Walerij Filimonichin
CDN
