Dymitr z Goraja powstrzymuje Jadwigę (obraz Jana Matejki)
Bezpotomność Kazimierza III Wielkiego i związane z tym osłabienie polskiego administrowania Rusią Halicko-Wołyńską po jego zgonie (5 XI 1370), sprytnie wykorzystali Litwini – szybkimi atakami zbrojnymi odzyskali wszystkie wcześniej utracone ziemie (księstwa: włodzimierskie, bełskie i chełmskie).
Tymczasem, zgodnie z polsko-węgierską umową sukcesyjną, na krakowskim tronie zasiadł Ludwik Węgierski (1326-1382), na pół Polak, jako że jego matką była Elżbieta Łokietkówna, córka Władysława Łokietka. Król ten, na Węgrzech z przydomkiem Wielki, nie cieszył się w Polsce zbytnią popularnością, ale doprowadził m.in. do rozwoju handlu i zapobiegł rozpadowi królestwa. W roku 1377 zorganizował zbrojną akcję, w wyniku której Bełz, Chełm i Horodło zostały odebrane Litwinom.
Formalnym władcą Rusi został wprawdzie Polak książę Władysław Opolczyk (jako konieczność wynikająca z polsko-węgierskiego kompromisu), jednak kraj został praktycznie opanowany przez Węgrów, którzy osadzili wszędzie swoich starostów. Ziemię włodzimierską i łucką oddano powtórnie litewskiemu księciu Lubartowi, jednakże już jako lennikowi Ludwika.
Po śmierci króla Ludwika Węgierskiego (10 IX 1382) i dwuletnim okresie bezkrólewia, królową Polski została córka Ludwika – Jadwiga. I to ona, ledwie z ćwierci krwi Polka, stanęła wiosną 1387r. na czele wyprawy rycerstwa polskiego, której celem była rewindykacja zajętej przez Węgrów Rusi Czerwonej. 8 marca 1387 potwierdziła przywileje dla Lwowa, gwarantując mu prawo składu*. Tam też, 26 września 1387 złożył jej hołd lenny hospodar mołdawski Piotr I.
Psałterz floriański - trójjęzyczne dzieło (łacina, polski, niemiecki) zapisane na 296 kartach pergaminowych
W 1397 r. w Inowrocławiu odbyła zjazd z wielkim mistrzem krzyżackim Konradem von Jungingenem w celu wynegocjowania powrotu do Polski ziemi dobrzyńskiej. Poświęćmy tej wyjątkowej postaci nieco więcej uwagi.
Jadwiga Andegaweńska, urodzona między 3.X. 1373, a 18 lutego 1374 w Budzie, zmarła 17.VII.1399 w Krakowie, była najmłodszą córką Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki. Od dzieciństwa przygotowywano ją do pełnienia roli króla, i to wielce oświeconego. Jadwiga wcześnie posiadła umiejętność czytania, znajomość języków obcych, zamiłowanie do lektury, muzyki, sztuki i nauki. 15 czerwca 1378 została zaręczona z ośmioletnim Wilhelmem z dynastii Habsburgów. Nie był to jednak kontrakt nierozerwalny. Podpisano zobowiązanie, że strona, która zerwałaby zaręczyny, wypłaci drugiej stronie 200 000 florenów w złocie.
Zanim doszło do rozstrzygnięć matrymonialnych, 2 III 1384 r. na zjeździe szlacheckim w Radomsku obrano Jadwigę Andegaweńską królem Polski. Jesienią 1384 przybyła ona do Krakowa, gdzie 16 października tegoż roku została koronowana na króla Polski. Wobec jej małoletniości ster rządów w państwie dzierżyli możnowładcy małopolscy, pozostający w kontakcie z jej matką Elżbietą Bośniaczką; nie powołano regenta, ponieważ, jak pisze kronikarz królewski Jan Długosz, wszystko co mówiła lub czyniła znamionowało sędziwego wieku powagę.
Kandydaturę Wilhelma Habsburga na męża Jadwigi usilnie popierał książę Władysław Opolczyk, który nawet opanował 24 VIII 1385 zamek wawelski, przygotowując dopełnienie ceremonii małżeństwa. Panowie krakowscy mieli jednak wobec swojej królowej zupełnie inne plany - chcąc związać Polskę z Litwą, ofiarowali polską koronę wielkiemu księciu litewskiemu Władysławowi Jagielle, który miał przyjąć chrzest wraz ze swoim państwem (unia w Krewie 14 sierpnia 1385). Kasztelan krakowski Dobiesław Kurozwęcki przepędził austriackiego pretendenta z zamku. Jan Długosz utrzymuje, że zrozpaczona młodziutka królowa próbowała wówczas wyrąbać toporem bramę wawelską, by uciec z miłością swojego życia na Śląsk (powstrzymać miał ją podskarbi wielki koronny Dymitr z Goraja), jednakże harmonijny związek, jaki stworzyła z Jagiełłą, świadczy o innej motywacji jej postępowania niż uczucie do Habsburga.
11 stycznia 1386 w Wołkowysku panowie polscy oznajmili Jagielle, że Jadwiga zgodziła się zostać jego żoną. Królowa odwołała publicznie swoje zaręczyny z Wilhelmem. Jagiełło przybył do Krakowa, gdzie 15.II.1386 przyjął chrzest, a trzy dni później połączył się węzłem małżeńskim z Jadwigą. Podniosła uroczystość ślubna odbyła się w katedrze na Wawelu.
Królowa Jadwiga odbiera zamki na Rusi (Michał Stachowicz)
Historycy wielokrotnie spekulowali na temat relacji pomiędzy Jadwigą i jej mężem, Władysławem II Jagiełłą. Dominuje przekonanie, iż Jadwiga była w tym politycznym związku nieszczęśliwa, ze względu na różnicę wieku, wychowania, kultury itd. Według odmiennej koncepcji, zaprezentowanej ostatnio, Jagiełło był dla Jadwigi raczej postacią ojcowską, a ich współżycie mogło mieć stosunkowo harmonijny charakter.
Królowa Jadwiga skupiła na swoim dworze elitę intelektualną Polski. Zleciła pierwsze w naszej historii tłumaczenie Księgi Psalmów na język polski (zachował się do dziś egzemplarz tego dzieła, znany jako Psałterz Floriański). Fundowała wiele nowych kościołów oraz uposażała już istniejące klasztory. Opiekowała się szpitalami. W 1397r. założyła bursę dla polskich i litewskich studentów przy Uniwersytecie Karola w Pradze. W tym też roku uzyskała zgodę papieża na utworzenie fakultetu teologii na Akademii Krakowskiej.
22 VI 1399 r. urodziła córkę Elżbietę Bonifację, która zmarła po trzech tygodniach życia. Cztery dni później umarła rodzicielka (gorączka połogowa). Królowa zapisała w testamencie swój osobisty majątek Akademii Krakowskiej. Kiedy w latach 80. XX wieku otworzono Jej grobowiec stwierdzono, że klejnoty grobowe wykonane były ze skóry i drewna, co świadczy o rzetelności realizacji owego szlachetnego testamentu.
Królowa Polski Jadwiga została beatyfikowana (31 V 1979) i kanonizowana (8 VI 1997) przez papieża Jana Pawła II. Święta Jadwiga jest patronką Polaków i apostołką Litwy. Szczególnie czci tę świetlaną postać młodzież akademicka Krakowa, w której tradycji jest poddawanie się pod Jej opiekę podczas sesji egzaminacyjnych, poprzez modlitwę przy grobowcu na Wawelu.
CDN
*) Prawo składu - obowiązek, stawiany kupcom przejeżdżającym przez miasto, zatrzymania się w nim na pewien okres i wystawienia na sprzedaż przewożonych towarów. Stosowane było w wiekach XIII - XVIII.
Adam JERSCHINA
adam.jerschina@onet.pl
