Bitwa pod Grunwaldem – jeden z najsłynniejszych obrazów Jana Matejki. Malarz podczas pracy korzystał głównie z „Roczników Jana Długosza” – polskiego kronikarza, który na podstawie ustnych relacji swojego ojca opisał bitwę oraz, w pewnym stopniu, na przekazie Marcina Bielskiego. Artysta malował obraz w Krakowie przez około 6 lat (1872-1878).
Zawarta 14 sierpnia 1385 roku w Krewie unia personalna Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim wynikała z zagrożenia, jakie tym krajom stwarzał Zakon Krzyżacki, którego „misja” chrystianizacji pogan była de facto przykrywką dla zaborczych ambicji realizowanych „ogniem i mieczem” i polityczną hipokryzją.
Unia ta była pierwszym z sześciu aktów unijnych podpisanych między państwami, jakie w przyszłości miały stać się Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Do dziś stawiamy pytanie: dlaczego nie trojga narodów? Rzeczywiście, układały się dwa państwa reprezentujące więcej niż dwa narody – co najmniej trzy, bo oprócz Polaków i Litwinów także Rusinów, więc dlaczego pominięto w nazwie tych ostatnich?
Rzeczypospolita po Unii Krewskiej
To pytanie zaistniało właściwie znacznie później, kiedy to na wschodnich kresach Rzeczpospolitej rozwinęły się ambicje tworzenia ukraińskiej niezależności, wtedy natomiast Ruś nie posiadała skrystalizowanej własnej państwowości, a i świadomość odrębności etnicznej nie była na tyle silna, aby determinowała dążenia narodowe. Zresztą, gdy uświadomimy sobie zasięg panowania wówczas Litwy i Polski, to widzimy tam oprócz dzisiejszych Ukraińców także Białorusinów i Rosjan.
Oczywiste jednak jest, że tak dla dzisiejszych Ukraińców, jak i Białorusinów oraz Rosjan, rdzenny jest naród Rusinów; nazwa Ukraina (nie słowo określające tereny pograniczne, ale jako imię własne) zaistniało dopiero na przełomie XVI i XVII wieku („dzięki” Kozakom o niejednolitym pochodzeniu etnicznym), natomiast określenie „naród ukraiński” zostało wprowadzone do historiografii dopiero na przełomie XIX i XX wieku, po raz pierwszy bodaj przez ukraińskiego historyka, masona i polityka Mychajłę Hruszewskiego.
Jak by nie było, zaistnienie wielonarodowej Rzeczpospolitej na wschód od dominujących wówczas w Europie państw o systemach absolutystycznych, było zjawiskiem niezwykłym i pozytywnym dla cywilizacyjnego rozwoju ludzkości.
Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Układ w Krewie przewidywał małżeństwo wielkiego księcia litewskiego Jagiełły (ur. ok. 1362 r.), z Jadwigą, aktualnym królem Polski, po to, aby przejąć od żony polski tron, ale pod warunkiem ochrzczenia się i schrystianizowania Litwy, a także odzyskania „dla Korony” wszystkich ziem przez nią utraconych. W ostatnim punkcie sporządzonego aktu książę Jagiełło „obiecuje ziemie swoje litewskie i ruskie na wieczne czasy do korony królestwa polskiego przyłączyć”.
Tu należy podkreślić, że ów układ (o nadzwyczaj doniosłym znaczeniu dla biegu historii środkowej i wschodniej Europy) miał sprzyjać tak Litwie w obronie przed Krzyżakami, jak i Polsce w panowaniu na Rusi Halickiej, Wołyniu i Podolu – unia krewska likwidowała spór o te ziemie między obu państwami i była początkiem trwającego niemal 200 lat procesu pełnej integracji Litwy z Polską, co znalazło swój wyraz w zawartej w 1569 r. słynnej Unii Lubelskiej, od jakiego to momentu mamy do czynienia właśnie z Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
Związkowi Litwy z Polską próbował przeciwdziałać brat stryjeczny Jagiełły, Witold, który w Wielkim Księstwie Litewskim prowadził samodzielną politykę. Jednakże niepowodzenia w wojnie z Tatarami i Krzyżakami zmusiły go do współpracy z Koroną. W 1387 r. we Lwowie złożył Jagielle hołd lenny hospodar mołdawski Piotr I, a w 1389 w Sandomierzu polski król przyjął hołd lenny z ziem Nowogrodu Wielkiego od swojego brata Lingwena.
Portret Władysława Jagiełły – autor nieznany
10 września 1395r. w Sandomierzu, Władysław Jagiełło zawarł polsko-pomorski traktat sojuszniczy z książętami pomorskimi Świętoborem III i Bogusławem VIII. 1 sierpnia 1404 w Kamieńcu Podolskim hołd Jagielle złożył hospodar Mołdawii Aleksander Dobry, który w 1410 wziął udział w bitwie pod Grunwaldem.
Powstałe z ziem Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego państwo stało się największym w ówczesnej Europie. Jagiełło zaczął przygotowywać się do rozprawy z Krzyżakami, zajmującymi nad Bałtykiem zdobyte ziemie pruskie, polskie i litewską Żmudź.
Wojna z nim rozpoczęła się w 1409 roku. Pierwsi uderzyli Krzyżacy, zajmując szereg polskich miast przygranicznych, w tym Bydgoszcz. 15 lipca 1410 roku na polach pod Grunwaldem doszło do wielkiej bitwy pomiędzy wojskami zakonu, wspomaganymi przez Marchię Brandenburską, króla węgierskiego Zygmunta Luksemburskiego i rycerstwo zachodniej Europy, a połączonymi siłami polsko-litewskimi, wspartymi oddziałami ruskimi, tatarskimi i zaciężnymi oddziałami czeskimi.
Krzyżacy
W wojnie aktywnie uczestniczył również Związek Jaszczurczy zawiązany w 1397 r. w Prusach. Była to tajna organizacja Polaków, która zajmowała się obroną mieszkańców przed uciskiem krzyżackim. Starcie zakończyło się rozbiciem wojsk krzyżackich. Na placu boju padł kwiat rycerstwa krzyżackiego wraz z wielkim mistrzem zakonu Ulrichem von Jungingenem.
Wojnę zakończył 1 lutego 1411 r. pokój w Toruniu, zobowiązujący Krzyżaków do zwrotu ziemi dobrzyńskiej, Żmudzi i zapłacenia kontrybucji w wysokości 100 tys. kop groszy praskich za wykup jeńców.
Po zwycięstwie grunwaldzkim Jagiełło odbył dwuletnią triumfalną podróż po rozległych terytoriach Litwy, od Żmudzi po Czerkasy nad dolnym Dnieprem. Podczas zjazdu w Lubowli w 1412 r. król Władysław II Jagiełło zawarł układ z Zygmuntem Luksemburskim (tzw. zastaw spiski), na mocy którego w zamian za pożyczkę pieniężną król Polski otrzymał w zastaw 13 miast na Spiszu.
Nagrobek św. Jadwigi Królowej w katedrze na Wawelu
W 1413 r. między Litwą i Polską została zawarta unia horodelska, potwierdzająca i uściślająca wspólnotę obu państw. Za udział w walkach z zakonem i za uznanie królewskich męskich potomków następcami tronu, Jagiełło przyznał szlachcie szereg przywilejów (m.in. przywilej czerwiński i statut warcki). Znacznie wzrósł też autorytet państwa polsko-litewskiego w całej Europie. Na wielkim soborze biskupów i uczonych świeckich w Konstancji, odbytym w latach 1414-1418, odrzucono oskarżenia zakonu wobec pogańskiej Litwy i odmówiono Krzyżakom prawa do nawracania tego kraju.
Jagiełło nie wykorzystał zwycięstwa pod Grunwaldem do całkowitego zajęcia terytorium wroga. Krzyżacy nadal stanowili istotne zagrożenie, zwłaszcza dla Litwy. Dopiero w 1422 r., po kolejnych zbrojnych akcjach Polski (wojna golubska), w których wojska polskie nie potrafiły zdobyć warownych zamków, podczas gdy zakonne unikały bezpośrednich starć, Krzyżacy zrzekli się ostatecznie swych roszczeń do litewskiej Żmudzi w pokoju melneńskim.
Władysław II Jagiełło był najdłużej panującym królem Polski, zasiadał na polskim tronie przez 48 lat, 2 miesiące i 27 dni. Zmarł 1 czerwca 1434 r. – w drodze na Ruś król zatrzymał się w Medyce, gdzie przeziębił się, słuchając śpiewu słowików (jak pisze kronikarz Jan Długosz), i wkrótce zmarł w Gródku (zwanym później Gródkiem Jagiellońskim, dziś – w obrębie Ukrainy - znów tylko Gródkiem). Po Władysławie II Jagielle, królem Polski został jego syn Władysław III Warneńczyk.
Adam JERSCHINA
adam.jerschina@onet.pl
