Ambasador RP na Ukrainie Jacek Kluczkowski otworzył okolicznościową wystawę pt. „Historia polskiej służby dyplomatyczno-konsularnej”
„Z perspektywy czasu zdaje się nie ulegać wątpliwościom, że stosunki polityczne z Rosją Sowiecką, a następnie ZSRR, miały dla odrodzonego w 1918 r. państwa polskiego kluczowe znaczenie. Nie będzie przesadnym stwierdzenie, że determinowały one całość polityki zagranicznej II Rzeczpospolitej.
Obszarem szczególnego polskiego zainteresowania, a zarazem polem zaczętej, toczonej na wielu płaszczyznach rywalizacji między Warszawą a Moskwą – stała się Ukraina. Trudno się, więc dziwić, iż do pracy na terenie ZSRR, a Ukrainy w szczególności starano się kierować dyplomatów o odpowiednich kwalifikacjach i doświadczeniu...”
Powyższa wypowiedź dr Andrzeja Michalskiego – adiunkta Akademii Pomorskiej w Słupsku zabrzmiała niczym zaczyn do dyskusji na Międzynarodowej Konferencji Naukowej pt. „Polska dyplomacja na Wschodzie w XX - początkach XXI wieku”, która toczyła swe obrady w dniach 3-6 czerwca w Charkowie.
Uroczyste przyjęcie z okazji jubileuszu konsulatu, wydane przez Konsula Generalnego RP w Charkowie dr Grzegorza Seroczyńskiego zaszczycili swoją obecnością przewodniczący Charkowskiej Obwodowej Administracji Państwowej Michaił Dobkin i Ambasador RP na Ukrainie Jacek Kluczkowski
Konferencja ta zorganizowana przez Konsulat Generalny RP w Charkowie, Charkowski Narodowy Uniwersytet im. W. N. Karazina, Stowarzyszenie Uczonych Polskich Ukrainy w Kijowie oraz Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych oraz Centrum Badań Wschodnich Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie stała się jednym z kluczowych punktów obchodów podwójnego jubileuszu Konsulatu Generalnego RP w Charkowie - 85. rocznicy powstania przedwojennego urzędu (zwanego wówczas poselstwem) i 15- leciem powołania dzisiejszej placówki konsularnej.
Na zaproszenie Konsula Generalnego RP w Charkowie Grzegorza Soroczyńskiego na uroczystości jubileuszowe przybyli liczni przedstawiciele polskiego korpusu dyplomatycznego, a wśród nich: Ambasador RP na Ukrainie – Jacek Kluczkowski, Kierownik Wydziału Konsularnego Ambasady RP w Kijowie – Edward Dobrowolski, Konsul Generalny RP we Lwowie – Grzegorz Opaliński, Konsul Generalny RP w Łucku – Tomasz Janik, Konsul Generalny RP w Brześciu – Jarosław Książek, pracownicy polskiej służby dyplomatyczno - konsularnej z Kijowa, Odessy i Sankt Petersburga, Radca-Minister w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP – Aleksander Wasilewski.
Pomysłodawca i inicjator Konferencji dr hab. prof. Henryk Stroński i organizator z ramienia KG RP w Charkowie mgr Anita Staszkiewicz podczas otwarcia Polsko-Ukraińskiego Akademickiego Centrum Kulturalno-Naukowego na Uniwersytecie Charkowskim
W obchodach uczestniczyli też: prezes Federacji Organizacji Polskich na Ukrainie – Emilia Chmielowa, prezesi i przedstawiciele polskich stowarzyszeń z wielu regionów Ukrainy i Białorusi oraz duchowieństwo rzymskokatolickie na czele z biskupem charkowsko-zaporoskim Marianem Buczkiem.
W ramach uroczystości jubileuszowych przeprowadzono cały szereg imprez towarzyszących.
W przededniu otwarcia konferencji z dziennikarzami regionu spotkał się Krzysztof Penderecki, zaproszony na uroczystości, który wieczorem 5 czerwca, w Teatrze im. Tarasa Szewczenki osobiście dyrygował wykonaniem jednego ze swoich utworów na uroczystym koncercie z udziałem Akademickiej Orkiestry Symfonicznej Charkowskiej Filharmonii i Akademickiego Chóru Kameralnego im. Wiaczesława Pałkina.
Dzięki wsparciu finansowemu Konsulatu Generalnego w Charkowie, na budynku biblioteki tutejszego uniwersytetu odsłonięto tablicę pamiątkową, poświęconą Sewerynowi Potockiemu, jednemu z założycieli uniwersytetu charkowskiego.
Wiwaty, brawa i kwiaty przyjmuje Krzysztof Penderecki po wykonaniu utworu Mistrza na uroczystym koncercie z udziałem Akademickiej Orkiestry Symfonicznej Charkowskiej Filharmonii i Akademickiego Chóru Kameralnego
Ważnym wydarzeniem tych dni stało się otwarcie Polsko-Ukraińskiego Akademickiego Centrum Kulturalno-Naukowego na Charkowskim Uniwersytecie Narodowym im. W. N. Karazina, którego głównym celem ma być koordynacja współpracy polskich i ukraińskich ośrodków naukowych.
W ostatni dzień obchodów w kościele katedralnym p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny biskup Marian Buczek odprawił Mszę świętą w intencji dawnych i obecnych pracowników Konsulatu RP. Na zakończenie uroczystości przemówił ambasador Polski na Ukrainie Jacek Kluczkowski.
Po Mszy uczestnicy i goście przedsięwzięcia złożyli wiązanki kwiatów pod tablicą na byłym budynku NKWD, upamiętniającą zamordowanych w jego piwnicach oficerów Wojska Polskiego i w wielkim skupieniu wysłuchali świetnie podanej informacji z ust Konsula Generalnego Grzegorza Seroczyńskiego o czynionych tu bestialstwach.
Rozstrzeliwania odbywały się późnym wieczorem i nocą. Zwłoki z głowami owiniętymi płaszczami ładowano następnie na ciężarówki i wywożono do lasu znajdującego się nieopodal podcharkowskiego osiedla Piatichatki (ok. 10 km od centrum Charkowa), gdzie wrzucano je do uprzednio wykopanych dołów, w pobliżu zbiorowych grobów ofiar wcześniejszych egzekucji NKWD.
Tym właśnie czarnym szlakiem uczestnicy obchodów przemieścili się na Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie – gdzie w hołdzie pomordowanym złożyli wieńce pod pomnikiem Ofiar Zbrodni Katyńskiej.
Perfekcyjnie przygotowaną wycieczkę pt. „Śladami Polaków w Charkowie” zakończyło zwiedzanie muzeum Narodowego Kompleksu Memorialnego „Wzgórze Marszałka Koniewa”, gdzie oprócz ekspozycji zatytułowanej „Charkowszczyzna w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945" znajdują się eksponaty z Muzeum Powstania Warszawskiego, przedstawiające Polaków na frontach II wojny światowej.
Wróćmy jednak jeszcze do prac Konferencji, która dla naukowców stanowiła najważniejszą część charkowskiego przedsięwzięcia
Tuż przed jej inauguracją odbyło się uroczyste otwarcie wystawy pt.:„Historia polskiej służby dyplomatyczno-konsularnej” oraz wystawy „Polska książka w zbiorach biblioteki Charkowskiego Narodowego Uniwersytetu im. W. N. Karazina”.
Od pierwszych chwil obrady potoczyły się w żywym tempie, co pozwoliło na wygłoszenie aż 32 referatów.
Ich autorami byli przedstawiciele 13 polskich uniwersytetów, przedmiotem badań których jest m.in. problematyka związana z polską dyplomacją, jak również naukowcy ukraińskich ośrodków badawczych Charkowa, Kijowa, Doniecka i Dniepropietrowska, a także przedstawiciele polskiej służby dyplomatyczno – konsularnej.
Grupa przedstawicieli środowisk polskich Ukrainy odwiedziła siedzibę Stowarzyszenie Kultury Polskiej w Charkowie. O wielorakich formach działalności tej pozarządowej organizacji społecznej skierowanych na odrodzenie świadomości i kultury Polaków zamieszkujących Słobożańszczynę opowiedziała jej wieloletni prezes - Józefa Czernijenko
Rzeczowe, rzetelnie przygotowane referaty wywoływały nieraz burzliwą, aczkolwiek konstruktywną polemikę. W toku dyskusji stawiano czasem tezy dość kontrowersyjne – jak na przykład przy ocenie efektywności działań polskich placówek konsularnych na Ukrainie w latach Wielkiego Głodu - co świadczy jednak o tym, iż w badaniach dotyczących polskiej dyplomacji na Wschodzie są jeszcze białe plamy wymagające głębszej analizy.
Bezsprzecznie, aczkolwiek przyznać należy, że atmosfera samych obrad, jak i rozmów w kuluarach i na wszelkiego rodzaju spotkaniach była budująca, przykładna - wręcz rodzinna i doskonale sprzyjała nawiązaniu kontaktów między uczestnikami forum.
Tematyka poruszanych zagadnień była niezwykle rozległa, od dalekiego w czasie - stosunku polskiej dyplomacji wobec zbliżenia pomiędzy Watykanem a ZSRR w latach 1918 – 26 – (wystąpienie prof. Macieja Mroza z Wrocławia) do problemów dnia dzisiejszego, związanych np. ze wsparciem okazywanym mniejszości polskiej na Białorusi (mgr Hanna Paniszewa ze Związku Polaków na Białorusi).
Na posiedzeniu plenarnym szczególne zainteresowanie wywołały wystąpienia rektora charkowskiej uczelni dr hab. prof. Wila Bakirowa („Uniwersytet i kultura polska”) i Aleksandra Wasilewskiego z MSZ RP („Polskie konsulaty na Wschodzie 1918-1939”). Głównym kierunkom działalności Konsulatu Generalnego we Lwowie w latach 2005-2010 poświęcił swoje wystąpienie Grzegorz Opaliński obecny Konsul Generalny RP w tym mieście.
O polskim Konsulacie w Mińsku w międzywojennym okresie tzw. białorusinizacji opowiedział rosyjski dysydent i polski historyk związany z Uniwersytetem Opolskim, autor znakomitego dzieła poświęconego stalinowskiemu terrorowi „Pierwszy naród ukarany...” Mikołaj Iwanow.
Posiedzenie prowadził pomysłodawca i inicjator Konferencji dr hab. prof. Henryk Stroński reprezentujący Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie oraz Stowarzyszenie Uczonych Polskich Ukrainy, który w swym planowym referacie przeanalizował temat: „Losy ludności polskiej na Ukrainie Sowieckiej a dyplomacja II RP w latach 1921-1939”
Fakty, refleksje i skojarzenia związane z historią Konsulatu Generalnego w Charkowie przedstawił zebranym dr Jarosław Książek (KG RP w Brześciu) kierujący tą placówką w latach 2003-2006 oraz, wspominany na wstępie, dr Andrzej Michalski. Jej funkcjonowanie „w świetle Internetu” zreferował prof. dr hab. Andrzej Bonusiak (Uniwersytet Rzeszowski) zaś o dniu dzisiejszym i aktualnych działaniach na rzecz Polonii charkowskiego okręgu konsularnego opowiedziała jedna z głównych organizatorek jubileuszowych obchodów placówki Konsul, mgr Anita Staszkiewicz (KG RP W Charkowie).
W uroczystościach odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej Sewerynowi Potockiemu, jednemu z założycieli charkowskiego uniwersytetu uczestniczył jego potomek IX Wielki Mistrz Orderu Św. Stanisława Jan Zbigniew Potocki
„Ukraińcy mają w pełni rozwiniętą świadomość narodową, własne narodowe ideały, własną historię i tradycje i wreszcie własną literaturę i sztukę. Ukraińcy mają na tych ziemiach wszystkie społeczne warstwy ludności niezbędne dla normalnego rozwoju nacji, w tym i liczną inteligencję” – taka wypowiedź doktora Ludwika Grodzickiego charakteryzującą stopień rozwoju tożsamości Ukraińców w Galicji zacytował w swym referacie pt. „Kwestia ukraińska w polityce i dyplomacji polskiego rządu emigracyjnego i jego delegatury w lata II wojny światowej” dr hab. historii Ihor Iliuszyn z Kijowskiego Uniwersytetu Slawistycznego.
Lakonicznego zarysu poczynań dyplomacji polskiej wobec niepodległości Ukrainy dokonała dr hist. adiunkt w Kolegium Europejskim Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu Katarzyna Jędraszczak, która m. in. zaznaczyła: „Z punktu widzenia polskiej racji stanu, rozumianej jako uniezależnienie się od Moskwy i związanie się z Zachodem, proklamowanie niepodległości przez Ukrainę 24 sierpnia 1991 r. było nieoczekiwanym prezentem i to zarówno w danej chwili, jak i w długoterminowej perspektywie strategicznej. Niepodległa Ukraina oddzielała Polskę od Rosji, osłabiła Rosję ekonomicznie i militarnie za sprawą utraty przez Rosję znacznej części terytorium i zasobów, czyniąc pozycję Polski silniejszą. Dla Warszawy była to wielka szansa geostrategiczna. Istniały jednak także poważne zagrożenia. Wizja destabilizacji, konfliktu z sąsiadami była równie prawdopodobna jak scenariusze optymistyczne”.
Wśród wielu aspektów działalności polskiej dyplomacji na Wschodzie omawianych na konferencji znaczną uwagę udzielono poczynaniom podejmowanym w imieniu państwa na rzecz zamieszkujących tu wspólnot polskich.
W tym nurcie pozwolę sobie zacytować refleksję Henryka Strońskiego, ujętą we wstępie do pracy zbiorowej (656 stron), zredagowanej wspólnie z Konsulem Grzegorzem Soroczyńskim i opatrzonej tytułem Konferencji, w której zawczasu (jak nigdy dotąd) opublikowano, większość wygłoszonych referatów.
Otóż prezes Stowarzyszenia Uczonych Polskich Ukrainy pisze:
„Sukcesy polskich dyplomatów na Wschodzie odnoszące się np. Do kwestii promowania i zabezpieczenia interesów państwa, rozwoju kontaktów i współpracy z państwami na Wschodzie będą wyznacznikiem regionalnej pozycji Polski, jej miejsca w Unii Europejskiej.
O dyplomacji można mówić z wielu perspektyw. Jednak najważniejsza i najciekawsza jest perspektywa ludzka – zainteresowanie budzą pomieszczone w tomie refleksje obecnych dyplomatów działających na Wschodzie(Białoruś, Ukraina), ale też teksty o charakterze sprawozdawczo-informacyjnym w których ukazano codzienny rytm pracy placówek konsularno-dyplomatycznych. Ten ogląd pozwala uogólnioną refleksję odnoszącą się do dyplomacji publicznej. Polskie placówki konsularne dzięki pracy organizacji pozarządowych i polonijnych w krajach postsowieckich zaczynają dostrzegać i wykorzystywać możliwości tego kierunku działania”.
Podsumowując tok i dorobek Konferencji Henryk Stroński stwierdził, iż rozpoczęta inicjatywa warta jest kontynuacji i zaproponował, aby jej wnioski i nowe koncepcje wprowadzić do kolejnego tomu wydania „Pamiętnika Kijowskiego”
Na pożegnalnym spotkaniu gości Jubileuszu z pracownikami Konsulatu Generalnego w Charkowie padło mnóstwo ciepłych słów pod adresem organizatorów tej doskonale przygotowanej imprezy, która zajmie godne miejsce wśród wydarzeń w życiu środowisk naukowych Polski i Ukrainy.
Stanisław PANTELUK
86 lat temu - 1 marca 1924 r. w Charkowie ustanowiono Konsulat Generalny RP, przekształcony z działającej w latach 1921-1924 Ambasady RP w Charkowie (zwanej wówczas Poselstwem) a podporządkowany służbowo ambasadzie RP w Moskwie. Ostatecznie placówka została zamknięta w grudniu 1937 r.
W nasze czasy Konsulat Generalny RP w Charkowie ponowił swoje funkcjonowanie 12 grudnia 1994 roku. Obszar kompetencji KG RP w Charkowie obejmuje swym zasięgiem 7 obwodów (charkowski, dniepropietrowski, doniecki, ługański, połtawski, sumski i zaporoski), co stanowi niemal jedną trzecią terytorium Ukrainy.
Konsulami Generalnymi Rzeczypospolitej Polskiej w Charkowie po 1994 roku byli:
- Zdzisław Nowicki (1996–1998)
- Michał Żórawski (1998–2003)
- Jarosław Książek (2003–2006)
- Grzegorz Seroczyński (2006–)
