Była rezydencja prawosławnych metropolitów Bukowiny i Dalmacji w Czerniowcach, powstała w latach 1864-1882 według projektu czeskiego architekta Józefa Hlavki. Jest przykładem architektury dojrzałego historyzmu, z nawiązaniem do tradycji bizantyńskich dla podkreślenia znaczenia prawosławnego metropolity autonomicznej i wielonarodowej Bukowiny oraz potęgi patronującego jemu Imperium Austrowęgierskiego. Dziś mieści się tu rektorat oraz część wydziałów Narodowego Uniwersytetu im. Jurija Fedkowicza
Wraz z rozbiorami Rzeczypospolitej rozpoczął się – siłą rzeczy - proces depolonizacji utraconych przez nią ziem wschodnich, do dziś chętnie określanych w Polsce terminem Kresy.
Ciekawe zmiany nastąpiły w części zabranej przez imperium Habsburgów, które to mocarstwo wtedy jeszcze zwano Austrią nieoficjalnie, a jakiego zarodkiem była stworzona jeszcze w X wieku Marchia Wschodnia*.
W czasie pierwszego rozbioru na wiedeńskim tronie zasiadał Józef II Habsburg, który dzierżąc godność cesarza był zarazem – jako władca poszczególnych krajów i prowincji tworzących imperium - królem Węgier i Czech, arcyksięciem Austrii, księciem Styrii, Karyntii, hrabią Tyrolu itd. Z zabranych Polsce w 1772 r. ziem cesarz utworzył nowy kraj koronny, jaki nazwał – z szacunku do ich historii związanej z dawnym Księstwem Halicko-Włodzimierskim - Królestwem Galicji i Lodomerii ze Lwowem jako stolicą.
Herb Królestwa Galicji i Lodomerii
Lwów był wtedy największym i centralnie położonym miastem tego obszaru - z dawnych stolic Halicz stał się podrzędną mieściną, a Włodzimierz pozostał poza zaborem. Oficjalna nazwa nowej zdobyczy Austrii nie weszła w powszechne użycie - do dziś zwykło się określać tę krainę jako po prostu Galicję.
W wyniku porozumienia kończącego V wojnę rosyjsko-turecką 1768-1774 (traktat z 21 VII 1774 r. podpisany w Kajnardży), do Galicji w 1775 r. przyłączono Bukowinę** – wielki leśny (głównie buki!) obszar, który pod habsburskim zarządem przekształcił się z „zielonej pustyni” w przyzwoicie zurbanizowany kraj, zasiedlony mozaiką ludów.
Do dawnego wiejskiego osadnictwa rusińskiego (w tym huculskich pasterzy w terenach górskich) i mołdawskiego, a w miasteczkach żydowskiego i ormiańskiego, doszli w efekcie energicznej polityki imigracyjnej Niemcy, Austriacy i Polacy.
Flaga Galicji
Polityka ta polegała na uczciwych i atrakcyjnych ofertach, głównie polegających na otrzymywaniu przez wyrębujących las ziemi spod wyrębu za darmo jako swoistą premię za sprzedawane cesarstwu drewno.
Pierwsze polskie rodziny (śląskich górali z okolic Czadcy oraz innych rejonów Śląska Cieszyńskiego) przybyły na Bukowinę już na samym początku XIX wieku. Większość nowych wsi powstających na Bukowinie miała od samego początku charakter wieloetniczny, czego wyrazistym przykładem jest Pojana Mikuli***.
Choć w XIX wieku na Bukowinie nie dochodziło raczej do małżeństw mieszanych ze względu na różnice kulturowe i językowe, to jednak powstawała tam coraz bardziej świadoma kultura wielonarodowa, przesiąknięta etosem pogranicza, dzięki któremu kilkanaście grup etniczno-wyznaniowych mogło współżyć w pokoju i poszanowaniu sąsiadów. Odzwierciedla się to w wielu do dziś funkcjonujących przysłowiach i porzekadłach bukowińskich.
Józef II Habsburg
Trzeba sprawiedliwie zaakcentować fakt, że to Habsburgowie przyczynili się do rozwoju pokojowej i zarazem wielonarodowej Bukowiny. Cesarz Józef II samodzielnie wybierał urzędników i dostojników kościelnych wysyłanych na Bukowinę. On również zapewnił powstanie wielojęzycznego szkolnictwa na tych ziemiach. Na Bukowinie istniało szkolnictwo ukraińskie, rumuńskie, niemieckie, polskie, żydowskie i węgierskie. Nauczyciele byli tu opłacani najlepiej z całego cesarstwa, a władza wojskowa zapewniała pokojowy rozwój wielonarodowego osadnictwa.
Polskie skupiska to przede wszystkim miejscowości wzdłuż Czeremoszu i Prutu, także Seretu na północy, a na południu – okolice rzeki Suczawy i Mołdawy. Istotną rolę w historii polskiego osadnictwa odegrała kopalnia soli w Kaczyce (m. Kaczyka), do której sprowadzano całe rodziny górników m.in. z Wieliczki.
W marcu 1849 r. Bukowina została odłączona od Galicji i stała się osobnym krajem koronnym jako Księstwo Bukowiny z osobnymi organami władzy – Prezydium Krajowym, Sejmem Krajowym Bukowiny i wydziałem krajowym.
Pojana Mikuli - polska wieś na Bukowinie
Nastały najlepsze lata rozwoju Bukowiny, przede wszystkim jej stolicy – Czerniowiec. Godzi się tu wspomnieć znakomitą postać Antoniego von Kochanowskiego, prawdziwego ojca tego miasta. Piastował on godność rajcy czerniowieckiego przez 42 lata, będąc burmistrzem przez 27 lat. Był on również deputowanym do Sejmu Krajowego Bukowiny, wicemarszałkiem i marszałkiem tegoż sejmu i posłem do Rady Państwa.
On to zmienił wygląd Czerniowiec - małą drewnianą mieścinę przekształcił w dobrze uporządkowane miasto, z kanalizacją, prądem, brukiem i nawet tramwajem.
W 1840 r. Czerniowce liczyły tylko 12500 mieszkańców, w 1859. już 26345, a w 1880. aż 45600. Ważną rolę w rozwoju miasta odgrywała wybudowana przez polskich inżynierów kolej łącząca Lwów, Czerniowce, Suczawę i Jassy, a więc tym samym Bałtyk z Morzem Czarnym.
W październiku 1875 r. powstał uniwersytet w Czerniowcach, a przy nim organizacje studenckie poszczególnych grup etnicznych (np. „Austria”, „Allemania”, ukraiński „Sojuz”, „Ognisko” polskich katolików, „Lechia”, syjonistyczna „Karima”, żydowskie „Zefira” i „Hebronia”...).
Panorama Lwowa (1825), obraz A.Lange
Generalnie rzecz biorąc, życie kulturalne poszczególnych grup etnicznych rozwijało się w różnorodnych klubach i stowarzyszeniach, w czytelniach prasy, domach kultury i bibliotekach. Rodziła się wieloetniczna inteligencja, współzawodnicząca w organizowaniu imprez kulturalnych o coraz to wyższym poziomie. Przykładem ambitnych inicjatyw było na przełomie wieków XIX/XX wykładanie w jednej z najlepszych kawiarń Czerniowiec codziennie 159 tytułów czasopism z całego świata.
Dobre współżycie zróżnicowanych etnicznie środowisk objawiało się także w sferze kształtowania świadomości narodowych. Na przykład pierwsze odezwy do powstającej narodowości ukraińskiej były drukowane w gazetach polskich, gdyż Ukraińcy nie mieli wówczas jeszcze swoich gazet.
Sympatyczną ciekawostką i charakterystycznym wyróżnikiem zarazem ówczesnej Bukowiny jest to, że dzięki codziennemu stykaniu się ludzi o różnym pochodzeniu, nawet prości obywatele tej krainy byli poliglotami.
Dobrym tego przykładem był dziadek piszącego te słowa, potomek polskich osadników, który dzięki znajomości ok. 10 języków zrobił niezłą karierę w ck (cesarsko-królewskich) Pocztach i Telegrafach Austro-Węgier.
*) Marchia Wschodnia – słowo marchia (łac., niem. mark), inaczej margrabstwo, oznaczało w czasach Imperium Karolińskiego (państwa frankijskiego) teren przygraniczny Imperium, a później Świętego Cesarstwa Rzymskiego, zorganizowany jako struktura feudalno-wojskowa. Marchie tworzono dla ochrony cesarstwa przed najazdami z zewnątrz. Pan feudalny marchii – margrabia (markgraf) – podlegał bezpośrednio cesarzowi i miał większy zakres samodzielności, niż hrabia zarządzający hrabstwem w głębi kraju. W 937 r. cesarz Otton I utworzył na południowo-wschodnich rubieżach Saksonii Marchię Wschodnią, którą od 967 r. za rządów Babenbergów zaczęto określać jako Wschodnie Władztwo, któremu to określeniu we współczesnym języku niemieckim odpowiada słowo Österreich czyli Austria w polskiej wersji językowej. Panujący od 1276 r. we Władztwie Wschodnim Habsburgowie powiększali sukcesywnie swoje imperium, by w 1556 r. po abdykacji Karola V podzielić je na dwie części: jedna z Hiszpanią, Niderlandami, Franche-Comté, Lombardią, Neapolem, Sycylią, Sardynią i koloniami w Ameryce (odziedziczył tę część syn Karola V – Filip II) oraz druga z terenami dzisiejszej Austrii, Śląska, Czech i zachodnich Węgier (przypadła ona Ferdynandowi – bratu Karola V). Habsburgowie podzielili się tym samym na linie hiszpańską i austriacką. Ta ostatnia w 1804 r. ustanowiła Cesarstwo Austrii, w obawie przed zarysowującym się rozpadem Starej Rzeszy (Świętego Cesarstwa Rzymskiego).
**) Bukowina – kraina historyczna położona pomiędzy Karpatami Wschodnimi a środkowym Dniestrem; obecnie dzieli się na Bukowinę północną należącą do Ukrainy i południową - rumuńską. Dawniej Bukowina należała do północnej części historycznej Mołdawii.
***) Pojana Mikuli – wieś w południowej Bukowinie (dzis. Rumunia), stanowi jedno z trzech zwartych skupisk wiejskich Polonii południowej Bukowiny. W 1837 r. urząd powiatowy w Czerniowcach zdecydował się zasiedlić całkowicie zalesioną dolinę rzeki Mănăstirea Humorului, odwiedzaną do tego czasu jedynie przez myśliwych i opryszków. W 1838 r. dolinę „rozdarowano” ok. 80 rodzinom niemieckich i polskim. Tak powstała Pojana Mikuli (etym.: polana chłopa imieniem Miculi).
Adam JERSCHINA
adam.jerschina@onet.pl
