Na terenie obwodu Żytomierskiego istnieje wiele instytucji polskich. Są to organizacje społeczne, zespoły folklorystyczne i kameralne, punkty nauczania języka polskiego (szkółki sobotnio-niedzielne, kursy językowe etc.), media, i wszystkie one od lat działają na rzecz rozwoju polskości.
Jednym z ważnych podmiotów polonijnych na Żytomierszczyźnie jest Dom Polski. W 2014 roku placówka ta obchodzi swoje 15. lecie. Aktualna sytuacja polityczna na Ukrainie nie pozwala na huczne obchody i uroczystości, natomiast proponujemy przypomnieć historię powstania Domu Polskiego oraz jego działalność w ciągu tych 15 lat.
Dom Polski w Żytomierzu powstał w roku 1999 i jest własnością Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w Warszawie. W aspekcie prawa ukraińskiego, Dom Polski funkcjonuje jako przedsiębiorstwo-córka „Mój Dom”.
Otwarcie Domu Polskiego 29 lipca 1999 roku. Kazimierz Chyc – Konsul Generalny RP w Kijowie, Igor Rafalski – z-ca przewodniczącego Żytomierskiej Administracji Obwodowej, Jerzy Bahr – Ambasador RP na Ukrainie, Roman Petrangowski – z-ca przewodniczącego Żytomierskiej Rady Obwodowej
Inicjatorem powstania Domu Polskiego w Żytomierzu w roku 1997 było Zjednoczenie Polaków Żytomierszczyzny „Polonia” na czele z prezesem Tadeuszem Reńkasem. Inicjatywa ta została aktywnie poparta przez Senat Rzeczpospolitej Polskiej i Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. W realizacji pomysłu bezpośrednio uczestniczyła Federacja Organizacji Polskich na Ukrainie na czele z panią prezes Emilią Chmielową oraz Polonia Brytyjska.
Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” wykupiło, pozostawioną w stanie surowym budowlę przy ulicy Czerniachowskiego 34 B i z pomocą firmy Energopol-Ukraina przywróciło ją do użyteczności publicznej Polaków Żytomierszczyzny. Rozpoczęte w marcu 1999 roku prace budowlane pod gorliwą opieką Kazimierza Ratuszyńskiego(który został pierwszym dyrektorem Domu Polskiego) zakończone zostały już w lipcu tego samego roku.
Na uroczyste otwarcie, które odbyło się 29 lipca 1999 roku przybyli liczni goście z Polski. Swoją obecnością ceremonię zaszczycili między innymi: ambasador Rzeczypospolitej Polskiej na Ukrainie prof. Jerzy Bahr w asyście konsulów, prezes „Wspólnoty Polskiej” prof. Andrzej Stelmachowski, przewodniczący i wiceprzewodnicząca sejmowej Komisji Łączności z Polonią i Polakami za Granicą pos. Ryszard Czarnecki i pos. Elżbieta Radziszewska, senatorowie Stanisław Gogacz i Jerzy Pieniążek z senackiej Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą oraz p. Krzysztof Sawicki reprezentujący Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
Wśród szanownych gości znalazły się także delegacje m.in. z województwa podkarpackiego z wicewojewodą Markiem Kuchcińskim na czele oraz warszawskiej Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie” pod przywództwem prezesa Wiesława Turzańskiego.
Nie zabrakło prezesa Federacji Organizacji Kresowych Stanisława Mitraszewskiego oraz przybyłych z Londynu Zygmunta Szkopiaka prezesa Europejskiej Rady Wspólnot Polonijnych i prezesa Komitetu Pomocy Polakom Andrzeja Polniaszka.
Pierwsza od 1999 roku wizyta prezesa Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” Longina Komołowskiego do Domu Polskiego
Władzę lokalne reprezentowane były przez Igora Rafalskiego – z-cę przewodniczącego Żytomierskiej Administracji Obwodowej, Romana Petrangowskiego - zastępcę przewodniczącego Żytomierskiej Rady Obwodowej, oraz Anatola Fesenka – mera Żytomierza.
Mistrzynią ceremonii była Emilia Chmielowa – prezes Federacji Organizacji Polskich na Ukrainie. Uroczystość celebrował Jego Ekscelencja biskup diecezji Żytomiersko-Kijowskiej Jan Purwiński.
Dom Polski do 2001 roku należał do Zjednoczenia Polaków Żytomierszczyzny „Polonia”. W 2001 roku „Wspólnota Polska” założyła przedsiębiorstwo-córkę „Mój Dom”, do którego przypisano prawnie Dom Polski.
Ważnym wydarzeniem dla Domu Polskiego było nadanie mu imienia Ignacego Jana Paderewskiego. Tą inicjatywę podjęło w roku 2001 Polskie Towarzystwo Naukowe w Żytomierzu na czele z prezesem Sergiuszem Rudnickim w ramach obchodów Roku Paderewskiego.
Pierwszym dyrektorem Domu Polskiego był Kazimierz Ratuszyński – prezes Katolickiego Klubu Sportowego „Polonia”. Pan Ratuszyński koordynował prace po zakończeniu budowy oraz zajmował się nadzorem procesów zezwalających na przysposobienie budynku do eksploatacji. Między latami 2000 a 2001 obowiązki dyrektora pełniła pani Mirosława Starowierow – prezes Stowarzyszenia Nauczycieli-Polonistów Żytomierszczyzny oraz prowadząca audycji radiowej „Jedność”. W latach 2001-2011 dyrektorem Domu Polskiego był Jerzy Bagiński. W grudniu 2011 roku Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” mianowało dyrektorem Irenę Perszko.
Uczestnicy krajoznawczego biegu patrolowego „Polski Żytomierz. Czy dobrze go znasz?” (17 września 2013 roku)
Irena Perszko – absolwentka Żytomierskiego Uniwersytetu Państwowego, doktor biologii. Działalność społeczną w środowisku polskim zaczęła w 2000 roku jako sekretarz biura Polskiego Towarzystwa Naukowego w Żytomierzu. W 2006 roku została wybrana na prezesa Towarzystwa oraz redaktora tygodnika „Gazeta Polska”. W 2010 roku założyła nową organizację „Studencki Klub Polski”, prezesem której była do grudnia 2012 roku. W 2011 roku została wybrana sekretarzem odpowiedzialnym Federacji Organizacji Polskich na Ukrainie w obwodzie Żytomierskim. Od grudnia 2011 roku zgodnie z decyzją Zarządu Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” jest dyrektorem Domu Polskiego w Żytomierzu.
Od momentu powstania Domu Polskiego, ośrodek prowadził wieloraką działalność. Dominującym kierunkiem była edukacja – kursy języka polskiego, półkolonie letnie, wyjazdy edukacyjne dla dzieci, olimpiady językowe i sportowe dla uczniów, konkursy recytatorskie. Od lat z Domu Polskiego korzystają do prowadzenia swej działalności organizacje polskie i zespoły polonijne Żytomierza. Tu odbywały się także spotkania polskich delegacji z gośćmi honorowymi z Ukrainy, oraz przedstawicielami społeczności polskiej Żytomierszczyzny. M.in. w latach 2003-2004 w Domu Polskim odbywały się spotkania przewodniczącego Państwowego Komitetu Ukrainy ds. narodowości i migracji Hennadija Moskala z przedstawicielami mniejszości narodowych Żytomierza. W 2009 roku Dom Polski w ramach kampanii wyborczej odwiedził ówczesny prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko.
Dom Polski ściśle współpracował z Konsulatami Generalnymi RP w Kijowie (w latach 1999-2003), w Łucku (2003-2010 r.)i w Winnicy (od 2010 roku). W Domu Polskim odbywały się tygodniowe dyżury konsularne, podczas których można było złożyć dokumenty wizowe. Od 2008 roku w Domu Polskim można było również składać dokumenty potrzebne do uzyskania Karty Polaka, oraz otrzymać informację dot. studiów w Polsce etc. Do 2011 roku we współpracy z konsulatami, Dom Polski świadczył usługi informacyjne w zakresie pośrednictwa wizowego.
Wraz ze zmianą dyrektora ośrodka w 2011 roku, nastąpiły zmiany w charakterze funkcjonowania Domu Polskiego.
Koncert pianisty i kompozytora Marcina Dominika Głucha (25 stycznia 2014 roku)
Przedе wszystkim zostały rozszerzone kierunki jego działalności – oprócz edukacyjnego (w szerokim rozumieniu tego słowa) instytucja prowadzi działalność informacyjną, kulturalną i społeczną. Podstawą jest nie tylko udostępnienie pomieszczeń dla działalności innych instytucji polonijnych, ale i inicjowanie i realizacja własnych projektów.
W ramach kierunku edukacyjnego w ciągu ostatnich dwóch lat zostały zorganizowane liczne konkursu literackie i recytatorskie dla dzieci i młodzieży, dyskusje i spotkania tematyczne dla różnych grup wiekowych, wyjazdy krajoznawcze etc.
Z inicjatywy Konsula Generalnego RP w Winnicy Krzysztofa Świderka w 2012 roku ruszył projekt „Półkolonie letnie z nauczaniem języka polskiego „Lato z Domem Polskim”. Zrealizowane zostały cztery edycje półkolonii z udziałem około 120 dzieci pochodzenia polskiego.
Praca z dziećmi jest dominującym kierunkiem działalności Domu Polskiego, w ramach którego powstały Sobotnie Kółka Twórcze, które odwiedza około 80 osób w wieku 7-13 lat. Koncepcja Kółek obejmuje zajęcia z języka polskiego, zajęcia muzyczne oraz rysowanie (np. w ciągu roku dzieci nauczyły się około 25 piosenek w języku polskim – popularnych dziecięcych, narodowych, patriotycznych, kolęd). Wyniki swej pracy uczestnicy Kółek i nauczycieli prezentują dla rodziców podczas koncertów z okazji świąt narodowych i religijnych.
Jednym z ważnych projektów edukacyjnych Domu Polskiego są kursy językowe dla różnych kategorii wiekowych. Słuchacze kursów to przeważnie młodzież, pragnąca otrzymać w przyszłości wykształcenie wyższe w Polsce. Osoby, które uczęszczają na kursy także są aktywnymi uczestnikami przedsięwzięć, odbywających się w Domu Polskim.
Dom Polski dba o kadrę nauczycielską, która jest jedną z najbardziej wykwalifikowanych w mieście. Z młodzieżą, która planuje podjęcie studiów w Polsce pracuje Natalia Szumlańska (doktorantka Uniwersytetu Warszawskiego), grupy dorosłych prowadzą Wiktoria Szumlańska (absolwentka Uniwersytetu Łódzkiego) oraz Jana Kurnosow (absolwentka Żytomierskiego Uniwersytetu Państwowego).
Uczniowie szkoły średniej ze wsi Denyszy na czele z panią dyrektor Łarysą Werbyło w ramach Tygodnia Języka Polskiego odwiedziły Dom Polski w Żytomierzu (11 lutego 2014 roku)
W Domu Polskim regularnie odbywają się spotkania z przedstawicielami uczelni wyższych Polski (Warszawa, Wrocław, Kraków, Sosnowiec, Przemyśl), podczas których prezentowane są różnorodne oferty edukacyjne dla absolwentów szkół ukraińskich.
W roku 2014 na zaproszenie Domu Polskiego po raz pierwszy przybyła do Żytomierza Państwowa Komisja Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego. Do egzaminu certyfikacyjnego przystąpiło 36 osób (maturzyści, którzy planują podjęcie studiów wyższych w Polsce lub kontynuowanie nauki na studiach magisterskich) z 6 obwodów - żytomierskiego, połtawskiego, kijowskiego, zaporoskiego, czerkaskiego i kirowogradzkiego.
Partnerem w realizacji projektów edukacyjnych Domu Polskiego jest Żytomierski Uniwersytet Państwowy im. I. Franki oraz Centrum Polonistyki Uniwersytetu. Szereg projektów realizowanych jest wspólnie z Żytomierską filią Kijowskiego Instytutu Biznesu i Technologii. Także uczniowie szkoły nr 36 im. J. Dąbrowskiego są aktywnymi uczestnikami przedsięwzięć odbywających się w Domu Polskim, w tym wyjazdów edukacyjnych.
Od 2011 roku w działalność Domu Polskiego aktywnie angażują się wolontariusze z Polski. W ramach programu Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” „Czas na Polskę” w Domu Polskim pracowali Piotr Łepkowski (2011-2012 r.), Tymon Ostrouch (2012-2013 r.), Michał Antonowicz (2013 r.). We współpracy z Katedrą Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego (kierownik katedry - prof. dr hab. Jan Koźbiał) w Domu Polskim pracę wolontariacką podjęli studenci Aleksandra Szymańska (2012 r.), Andrzej Biliński, Karol Bochniak, Sylwia Byliniak (2013 r.).
W ramach działalności informacyjnej w 2013 roku powstała strona internetowa Domu Polskiego, która zawiera rubryki dot. aktualnej działalności placówki oraz informacje o losach Polaków zamieszkałych na terenie Żytomierszczyzny.
W ramach działalności kulturalnej Dom Polski wspiera twórczość poetki, tłumaczki, działaczki społecznej Jarosławy Pawluk. W 2013 roku przy wsparciu Domu Polskiego wydany został zbiór poezji śpiewanej Jarosławy Pawluk pt. „Sad piosenny”. W 2012 roku po raz pierwszy od wielu lat Dom Polski organizował Dni Kultury Polskiej z udziałem miejscowych zespołów polskich oraz gości specjalnych z Polski - zespołu wokalnego „Bracia Steczkowscy”.
Od 2013 roku wprowadzona została tradycja Sobotnich Salonów Muzycznych w Domu Polskim. Uczestnikami spotkań muzycznych były m.in. zespoły „Stychial” z Kijowa oraz „Polescy Soliści” z Żytomierza; pianista i kompozytor p. Marcin Dominik Głuch z Polski. Dom Polski opiekuję się Polskim Zespołem Kameralnym im. J. Zarębskiego (kierownik artystyczny p. Jan Krasowski). Partnerem w realizacji projektów kulturalnych jest Żytomierskie Liceum Sztuki im. I. Ogijenki.
Co tydzień w Domu Polskim odbywają się próby zespołu wokalnego „Poleskie Sokoły” (pod kierownictwem artystycznym p. Jana Boczkowskiego) oraz zespołu tanecznego „Koroliski” (kierownictwem artystycznym zajmuje się p. Irena Switelska).
Pomieszczenia Domu Polskiego najaktywniej wykorzystywane są przez: Stowarzyszenie Kombatantów Wojska Polskiego Żytomierszczyzny (prezes – Zygmunt Węgłowski), Klub Stypendysta Fundacji Semper Polonia (prezes – Irena Umańska), Związek Szlachty Polskiej (prezes – Natalia Iszczuk) oraz Teatr Polski im. J. Kraszewskiego w Żytomierzu (dyrektor - Mikołaj Warfolomiejew). Owocne kontakty podtrzymywane są z organizacjami społecznymi w Dowbyszu, Nowogradzie-Wołyńskim, Marjanówce, Nowej Borowej, Berdyczowie, Malinie, Radomyślu, Korostyszowie, Irszańsku.
Ważnym partnerem dla Domu Polskiego jest Konsulat Generalny RP w Winnicy.
W Domu Polskim co miesiąc odbywają się dyżury konsularne, podczas których przyjmowane są wnioski na otrzymanie Karty Polaka. Co kwartał Dom Polski służy również jako ośrodek wypłat pieniężnych dla kombatantów Wojska Polskiego obwodu Żytomierskiego.
Z inicjatywy Konsulatu w 2013 roku w Domu Polskim odbyły się następujące przedsięwzięcia:
- prezentacja serii wydawniczej „Polska i Ukraina w latach 30-40. XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych” . Prezentacja była prowadzona przez naukowców Instytutu Pamięci Narodowej RP, Akademii Nauk Ukrainy oraz archiwum Służb Bezpieczeństwa Ukrainy (luty 2013 r.)
- uroczyste odsłonięcie okazałego popiersia I.J. Paderewskiego (marzec 2013 r.); spotkanie tematyczne z prezesami organizacji polskich na temat tradycji Sił Zbrojnych RP z udziałem przedstawicieli Attaché Obrony Ambasady RP w Kijowie (kwiecień 2013 r.).
Uczestnicy czwartej edycji projektu „Lato z Domem Polskim” (23 czerwca – 4 sierpnia 2014 roku)
W ciągu ostatnich trzech lat swojej działalności Dom Polski miał zaszczyt gościć Prezesa Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” Longina Komołowskiego, posła na sejm Rzeczpospolitej Polskiej Jana Dziedziczaka, Przewodniczącego Komisji Sejmowej ds. Łączności z Polakami za Granicą Adama Lipińskiego. Wizyta ta odbyła się w ramach spotkania z przedstawicielami organizacji polskich Żytomierszczyzny. W tym samym okresie Dom Polski gościł również, Ambasadora RP na Ukrainie Henryka Litwina, który to odwiedził ośrodek w ramach wizyty z okazji obchodów Dnia Niepodległości Polski.
Dom Polski codziennie przyjmuje interesantów i udziela konsultacji w zakresie Karty Polaka, studiów w Polsce, wyjazdów do Polski, kursów językowych etc.
Reasumując, należy podkreślić, że Dom Polski w Żytomierzu na terenie Ukrainy jest zjawiskiem unikalnym. Jego rola w życiu społeczności polskiej Żytomierszczyzny jest bez wątpienia znacząca, natomiast postawę przedstawicieli tej społeczności wobec jego działalności nie można nazwać jednoznaczną – są działacze, którzy pozytywnie oceniają tę instytucję, lecz znajdą się również opinie negatywne.
Przypuszczalnie, powodem tej zróżnicowanej oceny działalności Domu Polskiego są niespełnione oczekiwania, które środowisko ma wobec ośrodka.
Od początku powstania obiektu zakładano, że Dom Polski powinien spełniać rolę elementu łączącego wszystkich Polaków naszego regionu i jednocześnie, być miejscem, gdzie realizują się wszystkie ich inicjatywy.
Niestety, po 15 latach funkcjonowania, należy konstatować, że Dom Polski nie jest w stanie usatysfakcjonować w pełnej mierze wszystkich z wymienionych nadziei. Powodów tego stanu rzeczy należy dopatrywać się w subiektywności samych oczekiwań, które nierzadko prowokowane są emocjonalnym nastawieniem samych oczekujących. Nastawienie to często prowokowane jest osobowością i pozycją społeczną dyrektora placówki oraz celami i metodami działania pozostałych przewodniczących instytucji polskich działających w okręgu.
Wśród czynników obiektywnych, uzasadniających niewykonalność niektórych z celów Domu Polskiego, należy wymienić ograniczone możliwości techniczne samego budynku. Mowa tu przede wszystkim o niewygodnej lokalizacji Domu, oddalonego od przystanków komunikacji miejskiej, stosunkowo niewielkiej powierzchni użytkowej samego ośrodka, oraz dużych kosztach utrzymania.
Czynników obiektywnych nie da się zmienić, natomiast obecnie aktywnie prowadzone są działania polegające na zmianie wizerunku Domu Polskiego. Priorytetowym zadaniem jest maksymalne udostępnię zasobów placówki dla działalności organizacji polskich oraz aktywizacja jego prac poprzez realizację własnych projektów przy angażowaniu środowiska polskiego.
Dr Irena PERSZKO
dyrektor Domu Polskiego w Żytomierzu
