Misja aliancka we Lwowie, luty 1919. Od lewej: Stanisław Wańkowicz, Robert Lord, gen. Joseph Barthelemy, gen. Tadeusz Rozwadowski, płk Adrian Carton de Wiart, mjr Giuseppe Stabile
Zanim doszło do podpisania 21 kwietnia 1920 r. umowy warszawskiej, będącej polityczno-militarnym porozumieniem o fundamentalnym znaczeniu dla zaistnienia i trwania w niepodległości Polski i Ukrainy - krajów śmiertelnie zagrożonych czy to czerwoną czy białą Rosją, miała miejsce niezbyt sensowna w kontekście ww. zagrożenia wojna polsko-ukraińska 1918-1919, rozpoczęta bitwą o Lwów. Wojnę tę zainspirowało ogłoszenie 7 października 1918 r. przez Radę Regencyjną* manifestu do narodu polskiego, obwieszczającego powstanie niepodległego państwa polskiego. W reakcji nań zarząd miasta Lwowa wysłał 11 X 1918 r. do Rady Regencyjnej list zapewniający, że mieszkańcy miasta - w 85 % Polacy - wezmą aktywny udział w budowie niepodległej Rzeczypospolitej. Na mocy dekretów Rady i rozkazu jej Komisji Wojskowej, płk. Władysław Sikorski powołał we Lwowie Komendę Okręgową dla zorganizowania z byłych żołnierzy Polskiego Korpusu Posiłkowego oddziałów Wojska Polskiego. Od lata 1918 istniały także Polskie Kadry Wojskowe, powiązane z Narodową Demokracją. Na ich czele stał kpt. armii austriackiej Czesław Mączyński, członek Ligi Narodowej.
W tym czasie nastąpiło też ożywienie działalności niepodległościowych organizacji ukraińskich. W pierwszej połowie października 1918 zwołano do Lwowa ukraińskich delegatów z ziem należących przed wojną do Austro-Węgier (z Galicji Wschodniej, Bukowiny i Rusi Zakarpackiej). 19 października utworzyli oni Ukraińską Radę Narodową, która ogłosiła zawiązanie państwa ukraińskiego na ziemiach wschodniej Galicji po rzekę San.
20 X 1918 Rada Miejska Lwowa przyjęła rezolucję o włączeniu miasta do Polski. Sprzeciwili się temu radni ukraińscy, uznając rezolucję za bezprawną.
Polska w połowie listopada 1918 roku, odradzające się państwo polskie nie miało wówczas kontaktu z walczącym Lwowem
30 X 1918 komendant lwowskiego okręgu POW – por. Ludwik de Laveaux – podczas odprawy komendantów grup poinformował, że następnego dnia planuje zbrojne zajęcia Lwowa w imieniu Rzeczypospolitej, uprzedzając podobną akcję ze strony Ukraińców. Przewidywał zajęcie Dworca Głównego wraz z magazynami wojskowymi, obsadzenie rogatki Łyczakowskiej oraz zajęcie Ratusza, Poczty Głównej i komendy wojsk austriackich w gmachu namiestnictwa. Tego samego dnia ogłoszono także mobilizację, która spotkała się z szerokim odzewem, zwłaszcza wśród młodzieży.
1 XI 1918 nad ranem, żołnierze podlegający Ukraińskiemu Komitetowi Wojskowemu, uprzedzając polską akcję, opanowali większość gmachów publicznych we Lwowie. W odpowiedzi powstały spontanicznie, w zachodniej części miasta, dwa polskie punkty oporu z bardzo nieliczną początkowo i słabo uzbrojoną załogą. Były to: szkoła im. Henryka Sienkiewicza, w której znajdował się batalion kadrowy WP, pod dowództwem kpt. Zdzisława Trześniowskiego i Dom Akademicki przy ul. Issakowicza, z niewielką grupą żołnierzy POW. Obie placówki rozpoczęły akcję obronną. Wkrótce powołano Naczelną Komendę Obrony Lwowa, na czele z kpt. Czesławem Mączyńskim.
Hnat Stefaniw (ur. 5 maja 1885 w Toporowcach pod Horodenką - zm. 20 czerwca 1949 w Regensburgu) – ukraiński wojskowy, pułkownik Ukraińskiej Armii Halickiej (UHA) i armii Ukraińskiej Republiki Ludowej
17.XI.1918, rozkazem Józefa Piłsudskiego, Naczelnym Dowódcą Wojsk Polskich w Galicji Wschodniej, potocznie nazywanych Armią Wschód, został gen. Tadeusz Rozwadowski. Pomoc dla Lwowa wyruszyła z Przemyśla 19 XI. Grupa liczyła 140 oficerów, 1228 żołnierzy i 8 dział pod dowództwem ppłk. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego. Przybyła do Lwowa 20 XI. Tokarzewski zaraz po przybyciu przejął komendę nad połączonymi wojskami. Walki we Lwowie trwały jeszcze tylko jeden dzień, bo 22.XI. w nocy płk Hnat Stefaniw wyprowadził ukraińskie oddziały ze Lwowa, aby uniknąć osaczenia.
W nocy 24/25 XI do oblężonego Lwowa przybył gen. Rozwadowski i przejął dowodzenie od gen. Bolesława Roi, którego rozkazy nakazywały kontynuowanie ofensywy. Rozwadowski po rozpoznaniu sytuacji stwierdził, że polskie siły są na to zbyt słabe. Generał przystąpił do przekształcania nierównych liczebnie i niezdyscyplinowanych grup ochotników w oddziały regularnego wojska. 24 XI 1918 został powołany we Lwowie przez polskich działaczy politycznych Tymczasowy Komitet Rządzący, który miał sprawować władzę cywilną na terenie Galicji Wschodniej.
Wacław Teodor Iwaszkiewicz-Rudoszański urodził się 26 sierpnia 1871 roku w Omsku, zmarł 10 listopada 1922 w Warszawie. Jego ojcem był Witalis Iwaszkiewicz, zesłany na Syberię za udział w powstaniu styczniowym, a matką Leokadia z domu Karafa-Korbut. Po ukończeniu szkół wojskowych w Petersburgu, rozpoczął w 1891 służbę w armii rosyjskiej. W 1900 brał udział w interwencji w Chinach. Uczestniczył w obronie twierdzy Port Artur. 31 października 1918 formalnie przyjęty został do organizującego się Wojska Polskiego, w stopniu generała podporucznika.
Po wycofaniu się ze Lwowa, Kwatera Główna UHA (Ukraińskiej Armii Halickiej) przeorganizowała oddziały wojskowe i w połowie grudnia front polsko-ukraiński ustalił się na linii od Cisnej do Chyrowa, potem wzdłuż linii kolejowej Przemyśl–Lwów do Przemyśla, z powrotem wzdłuż tej samej linii na przedpola Lwowa, następnie do Jarosławia, przez Lubaczów, Rawę Ruską, Bełz do Kryłowa. Z początkiem stycznia wojska polskie zdobyły Uhnów i Bełz oraz linię kolejową Jarosław – Rawa Ruska, co dało im dobrą pozycję do kolejnych operacji zaczepnych.
Pod koniec grudnia Naczelna Komenda Ukraińska przystąpiła do ofensywy mającej na celu zajęcie Lwowa i wyparcie wojsk polskich za San. Gen. Rozwadowski przewidział ten plan - zgodnie z jego rozkazem grupa mjr. Józefa Sopotnickiego uderzyła na tyły wojsk ukraińskich oblegających miasto. Straty zadane Ukraińcom spowodowały, że obrońcom Lwowa, mimo trudnej sytuacji w mieście, udało się odeprzeć ofensywę. Kolejny nieudany atak na Lwów miał miejsce na początku stycznia 1919. Po jego załamaniu dowództwo UHA zaplanowało przerwać połączenie pomiędzy Lwowem a Przemyślem. Była, to tzw. operacja wowczuchowska, trwająca od 15 II do 19 III 1919. Początkowo zakończyła się ona sukcesem, jednak niebawem przerwania walk zażądała Misja Wojskowa Ententy pod przewodnictwem gen. Josepha Barthelemy. Walki wznowiono 7 marca, Ukraińska Armia Halicka rozpoczęła ofensywę, przecinając w kilku miejscach połączenie kolejowe Przemyśl – Lwów. Gródek Jagielloński, Sądowa Wisznia i Mościska pozostały w rękach polskich. 12 marca rozpoczęła się kontrofensywa Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Wacława Iwaszkiewicza, które 19 marca odbiło linię kolejową Przemyśl – Lwów, odblokowując miasto. Ofensywa polska osiągnęła również znaczne sukcesy terytorialne między Lwowem a Przemyślem. 29 marca front biegł na północy od Lwowa do Rzęsnej Ruskiej, na wschód od Janowa i Jaworowa do Rawy Ruskiej (wszystkie te miejscowości znalazły się w rękach polskich). Rozkazem Józefa Piłsudskiego, gen. Iwaszkiewicz po dotarciu odsieczy do Lwowa przejął dowództwo nad Armią Wschód od gen. Rozwadowskiego, który został 19 marca 1919 mianowany szefem Polskiej Misji Wojskowej przy Naczelnym Dowództwie Aliantów we Francji i wyjechał do Paryża.
Michał Tadeusz Karaszewicz-Tokarzewski, herbu Trąby, (ur. 5 stycznia 1893 we Lwowie, zm. 22 maja 1964 w Casablance) – generał broni Wojska Polskiego, wolnomularz, teozof, duchowny Kościoła liberalnokatolickiego
Nową propozycję rozejmu Rady Czterech (pod przewodnictwem gen. Bothy) przyjęła Kwatera Główna UHA, ale odrzuciły ją władze polskie i przerzuciły oddziały armii generała Józefa Hallera w sile 35 tys. żołnierzy na front polsko-ukraiński. By uzyskać lepsze pozycje przed planowaną na maj ofensywą generalną, 19 kwietnia Wojsko Polskie rozpoczęło operację o kryptonimie „Jazda”. Gwałtowny atak wsparty silnym lotnictwem doprowadził do odrzucenia Ukraińców z linii Lubień Wielki-Bartatów-Skniłów i osiągnięcia przez Polaków rubieży Glinna-Nawaria-Nadgórzany-Sołonka-Zubrza. Pod koniec kwietnia 1919 Naczelne Dowództwo Wojsk Polskich opracowało plan ofensywy przeciwko Armii Zachodnioukraińskiej w Galicji Wschodniej. Celem operacji było rozbicie wojsk ukraińskich operujących na Wołyniu i Galicji Wschodniej, zapewnienie bezpieczeństwa polskiej ludności zamieszkującej te tereny, odzyskanie obszarów Galicji Wschodniej oraz uzyskanie bezpośredniego połączenia Polski z Rumunią.
*) Rada Regencyjna Królestwa Polskiego – organ władzy zwierzchniej Królestwa Polskiego, zastępujący króla lub regenta. Została powołana przez niemieckie i austro-węgierskie władze okupacyjne 27 X 1917 r. W skład Rady Regencyjnej weszli: Zdzisław Lubomirski, Aleksander Kakowski oraz Józef Ostrowski. 3 I 1918 Rada wydała Dekret o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskim. Regenci powołali pierwszy polski rząd pod prezydenturą Jana Kucharzewskiego. Protestując przeciw zawarciu traktatu pokojowego pomiędzy państwami centralnymi a Ukrainą, 13 II 1918 Rada Regencyjna ogłosiła, że odtąd będzie czerpać prawo sprawowania zwierzchniej władzy państwowej opierając się na woli Narodu, wierząc, że Naród pragnie posiadać symbol swej niepodległości i około tego symbolu stanąć zamierza. 7 X 1918 r. Rada Regencyjna ogłosiła niepodległość Polski powołując się na 14 punktów Wilsona zaakceptowanych kilka dni wcześniej przez państwa centralne jako podstawa rokowań pokojowych, a 12 października przejęła od okupantów władzę zwierzchnią nad wojskiem. 21października niemiecki generał-gubernator warszawski Hans Hartwig von Beseler złożył urząd Naczelnego Wodza Polskiej Siły Zbrojnej. 25 października powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który jako pierwszy nie starał się o akceptację władz okupacyjnych niemieckich i austro-węgierskich. 28 października Rada Regencyjna powołała gen. Tadeusza Rozwadowskiego, wcześniej nieoficjalnego doradcę RR, na stanowisko szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Generał niezwłocznie przystąpił do organizacji Sztabu Generalnego i Ministerstwa Spraw Wojskowych. 3 listopada rząd Świeżyńskiego próbował przeprowadzić przeciwko Radzie zamach stanu, ale Rada Regencyjna usunęła rząd, powołując w jego miejsce prowizorium rządowe pod przewodnictwem Władysława Wróblewskiego. 11 listopada Rada Regencyjna przekazała zwierzchnią władzę wojskową oraz naczelne dowództwo nad wojskiem polskim Józefowi Piłsudskiemu, następnego dnia powierzyła mu misję utworzenia rządu, ale wobec nacisków opinii publicznej zrezygnowała z tego zamiaru. 14 listopada Rada Regencyjna rozwiązała się przekazując całość władzy zwierzchniej Naczelnemu Wodzowi Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu, który na tej podstawie piastował ją formalnie do 29 listopada 1918, kiedy to w Dzienniku Praw Państwa Polskiego Nr 17 został ogłoszony dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej).
CDN
Adam JERSCHINA
ajer@ukr.net
