Pamięć historyczna to w pewnym zakresie też pamięć kulturowa. Stanowi ona istotną cześć naszej świadomości i tożsamości. W istotny sposób kreuje i określa naszą wizje świata. Burze dziejowe, zmiany granic historycznych, powojenne migracje lub osobiste decyzje – rozrzuciły Polaków po świecie. Kolejne pokolenia Polaków uczyły się żyć z dala od gniazd rodzinnych, budując nowe w innych, obcych miejscach osiedlenia. Wychodźcy wtapiali się w miejscowe społeczności, z nimi budowali przyszłość. Ale mieli też coś własnego – tęsknotę za Ojczyzną, wspomnienia i pamiątki. Tradycje rodzinne, które dają wiedzę o ojcach, świadomość, korzeni, dumę z tożsamości.
W niedalekiej przeszłości Fundacja “Dziedzictwo nasze” ogłosiła wyniki konkursu „Dom polski – tradycje rodzinne i pamięć pokoleń” і przeprowadziła naukową konferencję w Węgorzewie (Polska).
Cele Fundacji “Dziedzictwo nasze”, to edukacja kulturalna ukierunkowana na poznawanie i utrwalanie tożsamości lokalnej i regionalnej, ochrona dziedzictwa kulturowego, uświadamianie młodym ich roli w tworzeniu godnego wizerunku Polski.
Poniższy artykuł, włączony był do materiałów konferencji „Dom polski – tradycje rodzinne i pamięć pokoleń”.
„Jastrzębiec” to jeden z najstarszych polskich herbów szlacheckich - po raz pierwszy wspomina się o nim w 1319 roku i ogarnia aż 1108 rodów (na przykład takich protoplastów, jak: Boleszczyc, Bolesty, Kudbrzyn, Kaczyński, Kaniowa, Lazanki, Niemiro).
Obraz jastrzębia w światowej kulturze jednoczy symbolikę ciemnego początku, śmierci i obraz światła słonecznego, występując wysłannikiem bogów. Ptak jest symbolem nieba, królewskiej władzy i szlachetności, a wszyscy jastrzębi bogowie są utożsamiani ze słońcem.
Jedna z legend o herbie „Jastrzębiec” mówi: „za czasów Bolesława Chrobrego króla, około roku 999, Łysą Górą mil dwie od Bożęcina, którą teraz S. Krzyża zowią, poganie nieprzyjaciele opanowali i na niej jak w fortecy jakiej ubezpieczeni stojąc, z wojska się naszego urągali. Usłyszawszy to rycerz jeden, Jastrzębczyk, żarliwością wiary i chwały boskiej wzruszony, wynalazł podkowy pod kopyta końskie, którymi konia podkowawszy, szczęśliwie się na Łysą Górę przedarł. Inni żołnierze, gdy konie swoje podkowali, na górę śliską i lodem oblaną przebyli, nieprzyjaciela znieśli i zwyciężyli. W nagrodę przemysłu swego od tegoż króla wziął herbu swego odmianę, że podkowę z krzyżem na tarczy mu złożono. Jastrzębia zaś na hełm wyniesiono”. Poniżej przestawiamy kilku wybitnych przedstawicieli tego herbu.
Katarzyna NIEMIRO
Wojciech Jastrzębiec (1362, Łubnice – 1436, Mnichowice) założyciel herbu Jastrzębiec, arcybiskup gnieźnieński (1423 – 1436), biskup krakowski (1412–1423) i poznański (1399–1412), kanclerz koronny. Autor traktatów teologiczno-prawnych. W 1422 roku Wojciech Jastrzębiec założył małe miasto nieopodal Szydłowca nazwane od jego imienia Jastrząb. Do swojego herbu adoptował wówczas Jana Niemirę z Wsielubia, który był założycielem rodu Niemirowiczów herbu „Jastrzębiec”.
Andrzej Niemirowicz (1462 – 1541) – mąż stanu Wielkiego Księstwa Litewskiego, hetman litewski w 1536 – 1541 latach. W 1514 – 1541 latach został mianowany wojewodą kijowskim, co wiązało się z koniecznością obrony Ukrainy przed Tatarami. Tocząc z nimi liczne boje, przyswoił sobie umiejętności szybkich rajdów kawaleryjskich i walki poprzez zaskoczenie. Jego mistrzem był hetman Konstanty Ostrogski i to właśnie z nim oraz starostą czerkaskim Eustachym Daszkiewiczem odniósł 27 stycznia 1527 wielkie zwycięstwo nad Tatarami, w bitwie pod Olszanicą nieopodal Kijowa. Było to jedno z największych zwycięstw nad stepowymi jeźdźcami; pod litewskim mieczem padło kilkadziesiąt tysięcy Tatarów.
Andrzej Niemirowicz był synem Jakuba Niemirowicza, wnukiem Andrzeja (Andruszki) Niemirowicza, prawnukiem Jana Niemiry z Wsielubia litewskiego szlacheckiego rodzaju herbu „Jastrzębiec”.
Jan Zborowski (1538 – 1603, Odolanów) – hetman nadworny koronny, sekretarz królewski, dworzanin królewski, rotmistrz królewski, kasztelan gnieźnieński, starosta odolanowski, starosta grudziądzki. Jan Zborowski należał do magnackiego rodu Zborowskich herbu „Jastrzębiec”. Był synem kasztelana krakowskiego Marcina Zborowskiego. W młodości przebywał na dworach księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna i króla Zygmunta II Augusta.
Mikołaj Skrzetuski (1610 – 1673) – szlachcic wielkopolski herbu „Jastrzębiec”, pułkownik, pierwowzór Jana Skrzetuskiego, bohatera “Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza. Mikołaj Skrzetuski to ideał rycerza, chrześcijanina, dla którego służba Bogu i ojczyźnie stanowiły wartości cenniejsze nad życie. W ich imię gotów był poświęcić życie prywatne, minimalizując znaczenie własnych dramatów w obliczu tragedii Rzeczypospolitej.
W 1649 w przebraniu chłopa wydostał się z oblężonego Zbaraża i powiadomił króla Jana Kazimierza, że obrońcom starczy żywności tylko na sześć dni. Dokonał tego czynu dzięki doświadczeniu, kondycji fizycznej, znajomości mowy ruskiej i obyczajów kozackich.
Nikołaj Gogol (Janowski) (1821, wieś Soroczyńscy (gubernia połtawska) – 1852, Moskwa) – prozaik, dramaturg, poeta, krytyk, publicysta, przyznany jednym z klasyków literatury światowej.
Dziadek Nikołaja Gogola (Afanasij Janowski ze strony ojca) pochodził z prastarego polskiego szlacheckiego rodzaju herbu „Jastrzębiec”. Zakończył Kijowską Duchową Akademię. Wolno władał pięcioma językami: rosyjskim, łacińskim, greckim, niemieckim i polskim. Służył w Generalnej Kancelarii Wojskowej na posadzie pułkowego kancelisty.
Konstanty Ciołkowski (1857, wieś Iżewsk – 1935, Kaługa) – rosyjski uczony polskiego pochodzenia, jeden z pionierów kosmonautyki, twórca modelu teorii ruchu i budowy rakiety kosmicznej. Był synem polskiego zesłańca Edwarda Ciołkowskiego wywodzącego się ze szlacheckiej rodziny herbu „Jastrzębiec”.
Z zawodu Ciołkowski był nauczycielem matematyki i fizyki. W 1897 roku zbudował pierwszy w Rosji tunel aerodynamiczny (szefem którego mianował Polaka – Feliksa Rewieńskiego) i opracował technikę pomiarów aerodynamicznych.
Idee techniczne wysunięte przez Ciołkowskiego stanowią podstawę działania wszystkich, historycznych i współczesnych, silników rakietowych, rakiet i statków kosmicznych.
Michał Borowski (1872, Juncewicze – 1939, Wilno) – polski kontradmirał i inżynier okrętowy. Pochodził z prastarego polskiego rodzaju Borowskich herbu „Jastrzębiec”. Był wyznania rzymskokatolickiego. Służył w Imperatorskiej Marynarce Wojennej Rosji i brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej oraz I wojnie światowej. Następnie został przyjęty do Wojska Polskiego, w którym karierę zakończył w 1928 na stanowisku przewodniczącego Delegacji Polskiej do Rady Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku.
Piotr Kapica (1894, Krondsztat – 1984, Moskwa) – radziecki fizyk, inżynier. Pochodził ze szlacheckiej rodziny Kapic-Milewskich herbu „Jastrzębiec”. Jego matką była Olga Jeronimowna z domu Stebnicka, córka polskiego inżyniera kartografa Hieronima Stebnickiego. Wielokrotnie nagradzany międzynarodowymi nagrodami i odznaczeniami. Otrzymał honorowe doktoraty kilkunastu uczelni, m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego (1964) i Uniwersytetu Wrocławskiego (1972). Honorowy członek kilkudziesięciu towarzystw naukowych, od 1962 członek zagraniczny Polskiej Akademii Nauk. Sześciokrotnie odznaczony Orderem Lenina, a dwukrotnie tytułem Bohatera Pracy Socjalistycznej. Członek Londyńskiego Królewskiego społeczeństwa (1929). Laureat premii Nobla w dziedzinie fizyki (1978).
