Współautor wydania prof. Mychajło Bojczak
Wydawnictwo Naukowe Akademii Kaliskiej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w 2023 roku przetłumaczyło i opublikowało w języku polskim książkę „Ukraińscy lekarze za granicą” (Polska 1920-1924, Czechosłowacja 1922-1940)”. Autorami tej gruntownej pracy naukowej są generał major Służby Medycznej, lekarz honorowy profesor katedry terapii wojskowej Ukraińskiej Wojskowej Akademii Medycznej Mychajło Bojczak i badaczka historii, naukowczyni z Muzeum Hetmaństwa oraz Centralnego Muzeum Sił Zbrojnych Ukrainy Rimma Liakina.
Monografia została wydana w języku ukraińskim w 2009 roku. Autorzy wykorzystali materiały z mało znanych źródeł drukowanych (gazety, czasopisma, układy) oraz dokumenty archiwalne, które dopiero niedawno weszły do obiegu naukowego. Publikacja ta utrzymana w stylu naukowym i literackim opowiada o trudnych i tragicznych losach nie tylko ukraińskich lekarzy, ale także żołnierzy, polityków, znanych i nieznanych intelektualistów ukraińskich, którzy w latach walki o wyzwolenie (1918-1921) w trudnych warunkach politycznych opuścili Ukrainę i znaleźli się na emigracji w Polsce i Czechosłowacji.
W czasie wojny radziecko-polskiej wojska ukraińskie, pod naporem wojsk bolszewickich, wycofały się na teren Polski, gdzie zostały rozbrojone i umieszczone w specjalnych obozach w Wadowicach, Łańcucie, Piotrkowie, Aleksandrowie, Szczypiornie, Kaliszu, Pikulicach, Strzałkowie itp. Łącznie na terenie Polski istniało prawie dwadzieścia specjalnych obozów dla żołnierzy Armii URL, przez które przeszło prawie 200 tysięcy Ukraińców.
Prawie wszystkie obozy zostały założone jeszcze podczas pierwszej wojny światowej i były nie naprawiane, ze spróchniałymi dachami i ścianami, powybijanymi drzwiami i oknami. Budynki te były albo koszarami, albo ziemiankami. Brakowało nie tylko pościeli, ale z reguły materaców i koców, a czasem nawet drewnianych tapczanów czy piętrowych łóżek. Jeńcy wojenni i internowani szczególnie skarżyli się na pożywienie.
Przeludnienie w barakach i niehigieniczne warunki spowodowane brakiem ciepłej wody, mydła, nieremontowanymi łaźniami, pralniami, pomieszczeniami do dezynfekcji doprowadzały do szerzenia się epidemii, w tym tyfusu, a nawet cholery, oraz masowej śmiertelności. Sytuacja w obozach była szczególnie trudna w zimnych porach roku, kiedy baraki nie były ogrzewane lub ogrzewane nie wystarczająco. Wtedy śmiertelność znacznie wzrastała.
15 maja 1921 roku Marszałek Polski Józef Piłsudski spotkał się z dowództwem Armii URL. Wtedy właśnie znając ciężkie losy internowanych żołnierzy powiedział często cytowane zdanie: „Przepraszam was, panowie, bardzo was przepraszam”.
Tak było, gdy Polska sama dopiero podnosiła się z rosyjskiej niewoli. Symboliczne jest jednak to, że 100 lat później podczas kolejnej inwazji Moskwy na Ukrainę Prezydent RP Andrzej Duda w swoim wystąpieniu w Radzie Najwyższej Ukrainy 22 maja 2022 roku powiedział: „Chciałbym, żebyście wiedzieli, że Wasi bliscy – żony, rodzice, dzieci, wnuki, te miliony ludzi, którzy musieli wyjechać z Ukrainy, także do Polski, uciekając przed tragedią wojny – nie są dziś w naszym kraju uchodźcami. Są naszymi gośćmi. Zapewniam Was, że kiedy Wy tak dzielnie walczycie w obronie niepodległości swojego kraju, oni są w polskich domach bezpieczni”. Gdy Polska ma możliwości, udziela pomocy, a ta pomoc jest bezprecedensowa! I to jest prawdziwy, głęboki, związek na genetycznym poziomie, bratniej Polski a Ukrainy.
Jako współautor jestem bardzo wdzięczny Wydawnictwu Naukowemu Akademii Kaliskiej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego za publikację naszej wspólnej z Rimmą Liakiną książki, która otrzymała drugie życie. Jestem wdzięczny wydawcom, że wybrali naszą książkę do tłumaczenia. Najwyraźniej specjaliści z Akademii subtelnie wyczuwają ówczesne wymagania, wyczuwają czego potrzebują teraz nasze narody.
Również serdecznie dziękuję mojemu koledze, profesorowi Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego im. Daniela Halickiego, Andrijowi Bazylewiczowi za przygotowanie książki do publikacji oraz jej promocję.
Książka „Ukraińscy lekarze za granicą” (Polska 1920-1924, Czechosłowacja 1922-1940) z dedykacją autora została przekazana Polskiej Bibliotece Medycznej im. prof. Zbigniewa Religi przy Narodowej Naukowej Bibliotece Medycznej Ukrainy w Kijowie. Spodziewamy się, że ta monografia zainteresuje każdego, kto kocha historię i szanuje przeszłość naszych narodów.
Doktor nauk medycznych, profesor katedry terapii wojskowej Ukraińskiej Wojskowej Akademii Medycznej.
Mychajło BOJCZAK
