Andrzej AMONS (Za wybitne zasługi w upowszechnianiu i dokumentowaniu zbrodni katyńskiej jest nagrodzony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej)
W Narodowej Bibliotece Historycznej Ukrainy 8 września odbyła się prezentacja dwóch książek w języku polskim: „Rocznik Lwowski 2022”– (Instytut Lwowski, Warszawa) i „Kolekcje Bykowni dotyczące zbrodni katyńskiej” (Kijów – 2021). Głównym organizatorem tej prezentacji był - Andrzej Amons - weteran organów prokuratury Ukrainy, pułkownik w st. sp., członek Kijowskiego Polskiego Kulturalno-Oświatowego Stowarzyszenia im. A. Mickiewicza. W prezentacji uczestniczyli przedstawiciele bibliotek państwowych, naukowcy, historycy, dziennikarze i badacze społeczni zainteresowani historią, związaną z masowymi represjami politycznymi na Ukrainie.
W pierwszej części spotkania Pan Andrzej przedstawił obecnym dwudziesty trzeci tom „Rocznika Lwowskiego”, wydanego w Warszawie, wśród materiałów którego ukazał się jego artykuł pt. „Wojna rosyjsko-ukraińska XXI wieku w oczach naocznego świadka i jej znaczenie dla Ukrainy i Europy (część I)”.
„To właśnie strona polska –– zaznaczył Pan Andrzej –– już w drugim miesiącu wojny zwróciła się do mnie jako naocznego świadka tych strasznych wydarzeń, jako mieszkańca Kijowa, z prośbą o napisanie artykułu o wojnie rosyjsko-ukraińskiej,. Tematem publikacji była zobrazowanie wojny rosyjsko-ukraińskiej z punktu widzenia zwykłego obywatela, a także naukowe i prawne interpretacje tej definicji w toczącej się dziś wojnie. Analiza już ponad trzy miesiące trwającej wówczas rosyjskiej inwazji pozwoliła mi napisać ten artykuł, który ukazał się w przedstawianej książce. Chcę też z głębi serca podziękować Polskiemu Instytutowi Pamięci Narodowej za okazane współdziałanie”.
W prezentacji w trybie on-line uczestniczył także redaktor naczelny „Rocznika Lwowskiego” dr Krzysztof Smolana, który w słowie wstępnym opowiedział o historii powstania wydania oraz wyznał: „Oddając w ręce czytelników kolejny numer „Rocznika Lwowskiego”, muszę zaznaczyć, że jego zawartość jest inna niż planowaliśmy. Dzień 24 lutego 2022 roku zmienił wszystko. Agresja dokonana przez putinowską rosję, zmusiła nas do zmiany zawartości niniejszego tomu. Nie mogliśmy pozostać obojętni wobec krwi, cierpienia ludzi, rannych, torturowanych, wywożonych i uchodzących, tracących wszystkich i wszystko… Moskiewskie twierdzenia, że Ukrainę stworzył Lenin, że Ukraińcy to tylko część narodu rosyjskiego, spowodowały, iż musieliśmy podjąć próbę przeciwstawienia się moskiewskim kłamstewkom, ale i przypomnieć niektóre fakty i wydarzenia z przeszłości kresów południowo-wschodnich… Postanowiliśmy również udostępnić nasze łamy kolegom historykom z Ukrainy. W nawale tragicznych wydarzeń często zapominamy, że straty ponosi również nauka ukraińska, że niszczona jest kultura, sztuka…”
Autorem drugiej przedstawionej na prezentacji książki jest Andrzej Amons. To jego kolejna praca badawcza dotycząca zbrodni katyńskiej i masowych represji politycznych na Ukrainie, wnikliwie przedstawiony materiał o represjonowanych na Kijowszczyźnie obywatelach, żołnierzach, ofiarach stalinowskiego reżimu, spoczywających w nieoznaczonych grobach na terytorium Lasu Bykowniańskiego i w wielu innych jeszcze miejscach Ukrainy, często o tych, którzy przez długie dziesięciolecia zostali zapomniani.
W książce tej przedstawione są poszczególne publikacje, a także zdjęcia rzeczy osobistych, monet, pieczęci, dewocjonaliów religijnych, jak też różnorodnych przedmiotów znalezionych w bezimiennych pochówkach aresztantów kijowskich więzień rozstrzelanych na podstawie pozasądowych decyzji radzieckich organów ścigania z okresu lat 1937-1941. Ciała tych osób zostały potajemnie pochowane wtenczas na terytorium terenu specjalnego NKWD w pobliżu miejscowości Bykownia.
Ofiary przestępczych działań reżimu totalitarnego - mieszkańcy Kijowa, obwodu kijowskiego oraz innych miejsc - zostali aresztowani i rozstrzelani w kijowskich więzieniach przez funkcjonariuszy organów NKWD USRR na mocy decyzji Komisarza Ludowego Spraw Wewnętrznych ZSRR oraz Prokuratora ZSRR, obwodowej „trójki” UNKWD, wyjazdowych posiedzeń Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR (KW SN ZSRR) oraz innych organów represyjnych w latach 1937-1941.
Ciała tych osób były potajemnie pochowane na terytorium 19-20 kwartałów Leśnictwa Dnieprowskiego w pobliżu miejscowości Bykownia na terenie specjalnym NKWD oraz w innych miejscach miasta Kijowa i obwodu.
Nazwiska większości rozstrzelanych osób oraz miejsca ich potajemnego pochówku zostały ustalone przez badaczy dopiero na końcu XX stulecia po dokładnym zbadaniu dziesiątków tysięcy spraw archiwalno-karnych, dokumentów archiwalnych, list osób rozstrzelanych przechowywanych w różnych archiwach Ukrainy.
Na podstawie zbadanych dokumentów, przeprowadzone w latach 2001, 2006, 2007, 2011 i 2012 badania wykopaliskowe miejsc pochowania rozstrzelanych osób udało się odnaleźć tysiące należących do nich rzeczy osobistych świadczących o tajnych operacjach organów NKWD USRR przeprowadzonych w więzieniach Kijowa.
Przedmioty te są dowodami rzeczowymi w sprawach o uśmierconych, jak też świadkami masowych politycznych operacji represyjnych NKWD przeciwko narodowi Ukrainy w okresie rządów stalinowskich.
W przedstawionym materiale umieszczone są kolekcje złożone z rzeczy osobistych rozstrzelanych osób znalezionych w trakcie prac archeologicznych w bezimiennych pochówkach zamordowanych aresztantów kijowskich więzień. Rzeczy te mają bardzo ważne znaczenie, pomagają bowiem ustalić szczegóły przebiegu zagłady ludzi, potwierdzają czas ich śmierci, a w poszczególnych przypadkach - z absolutną dokładnością wskazują na miejsce ich pochówku.
Jest to pierwsza próba autora na podstawie cech i napisów na rzeczach rozstrzelanych aresztantów kijowskich więzień ustalić nie tylko nazwiska oraz imiona zamordowanych, ale również zlokalizować miejsca ich pochówku, a także umożliwić zapoznanie się czytelnika z rzeczami osobistymi rozstrzelanych, odszukanie ich krewnych i bliskich.
W pierwszych książkach autora zatytułowanych „Bykowniańska tragedia” i „Bykowniańskie ofiary” (2007) zostały opublikowane wykazy represjonowanych i rozstrzelanych w więzieniach Kijowa mieszkańców miasta i obwodu na mocy decyzji organów sądowych i niesądowych ZSRR, pokazane poszczególne publikacje o przeprowadzonych przez organa NKWD represjach, rozstrzelanych kijowianach, przedstawione dokumenty archiwalne tamtego okresu, materiały zakończonej sprawy karnej NR 50-0092 o bykowniańskich pochówkach, przytoczone zdjęcia tych wydarzeń.
Opublikowany materiał jest nie tylko próbą uwiecznienia pamięci zamordowanych w represjach politycznych na Ukrainie, ale oferuje również możliwość pokazania znalezionych w czasie badań wykopaliskowych rzeczy osobistych tych osób, które zachowały się do naszych czasów. Odnalezione w pochówkach rzeczy zostały dobrane w poszczególne kolekcje i eksponowane są w muzeach Ukrainy i Polski. Są one świadkami represyjnej działalności reżimu radzieckiego na Ukrainie w okresie rządów stalinowskich.
W oparciu o opublikowane materiały krewni zamordowanych i zrehabilitowanych obywateli mogą zwrócić się do organów państwowych w celu rozwiązania zagadnienia dotyczącego ustalenia miejsca pochówku krewnych, zapoznania się z ich aktami archiwalnymi, otrzymania niezbędnych dokumentów oraz fotokopii znalezionego mienia zgładzonych.
We wstępie do książki autor wyraża szczególną wdzięczność ukraińskim i polskim uczestnikom ekspedycji archeologicznych lat 2001, 2006, 2007, 2011, 2012, którzy zrobili duży wysiłek przy przeprowadzeniu prac poszukiwawczych oraz ekshumacyjnych na bykowniańskim terenie specjalnym NKWD, oraz wszystkim, kto udzielał pomocy w miarę sił w ich przeprowadzeniu, ponieważ uzyskane wyniki pozwoliły zadośćuczynić sprawiedliwości historycznej wobec dziesiątków tysięcy niewinnie zamordowanych obywateli ZSSR oraz krajów ościennych. Na osobne podziękowania zasługują pracownicy Archiwum Państwowego SBU, Archiwum Państwowego Organizacji Społecznych Ukrainy, którzy udostępnili autorowi do przebadania i opracowania niezbędne dokumenty i akta archiwalno-karne tamtego okresu w celu wykorzystania ich w niniejszej pracy.
Książka ta jest pierwszą autorską próbą przedstawienia szerokiemu kołu czytelników (uczniom, studentom, pracownikom naukowym, krewnym i bliskim zamordowanych w czasach represji stalinowskich, jak również wszystkim zainteresowanym historią Ukrainy i Polski okresu rządów bolszewickich lat 30-40 XX stulecia) w oparciu o zgromadzone materiały przeprowadzonych badań archeologicznych, materiały fotograficzne oraz dokumenty archiwalne realnego obrazu tamtych tragicznych lat.
Oprac. Andżelika PŁAKSINA
