Pomnik Wdzięczności Ameryce
Zabiegamy u władz m. st. Warszawy o zgodę na odbudowę Pomnika Wdzięczności Ameryce (PWA) na Skwerze Hoovera przy Krakowskim Przedmieściu” – powiedziała mi Halina Niemiec – inicjatorka tego projektu i przewodnicząca Społecznego Komitetu Odbudowy PWA, podczas niedawnego spotkania. Chcemy przywrócić jeden z najważniejszych symboli przyjaźni i sojuszu polsko-amerykańskiego – pomnika, który ufundowało wdzięczne społeczeństwo polskie w roku 1922. Ponad rok temu skierowaliśmy pismo do prezydenta m. st. Warszawy, które zgodnie z procedurami trafiło do Biura Konserwatora Zabytków, a biuro z kolei rozpoczęło proces wysyłania pism do różnych biur podległych prezydentowi Warszawy.
W dziejach nowożytnych Europy nie zdarzyło się wcześniej, aby jeden kraj oddał tyle dóbr dla drugiego. Stany Zjednoczone wspierały wiele krajów, a Polska otrzymała 20% wszystkich darów. Dziennikarze „Rzeczypospolitej” policzyli, że do 1 czerwca 1921 r. przekazano tyle wagonów żywności, że połączone razem utworzyłyby pociąg długości 68 km.
Odsłonięcie pomnika Wdzięczności Stanom Zjednoczonym na skwerze Hoovera, 29 października 1922 r. Rzeźbiarz Xawery Dunikowski w pierwszym rzędzie (z szalikiem) (fot. Hoover Institution Library & Archives)
A w okresie wojny z bolszewicką Rosją Stany Zjednoczone udzieliły Polsce pomocy wojskowej i humanitarnej. Pożyczka w wysokości 176 mln dolarów, umożliwiła Polsce zakup ok. 200 czołgów, 300 samolotów, wielu materiałów wojennych oraz żywności.
Nic więc dziwnego, że Pomnik Wdzięczności Ameryce, dłuta Xawerego Dunikowskiego, został ufundowany ze składek społeczeństwa polskiego, wdzięcznego za wsparcie polskiej niepodległości oraz ogromną pomoc humanitarną, realizowaną przez Amerykańską Administrację Pomocy (American Relief Administration, ARA) w latach 1919-1922, a kierowaną przez Herberta Clarka Hoovera, przyszłego prezydenta (1929-1933).
Halina Niemiec – inicjatorka projektu i przewodnicząca Społecznego Komitetu Odbudowy PWA (fot. Leszek Wątróbski)
Pomnik został usytuowany w Warszawie, na Skwerze Herberta Hoovera przy Krakowskim Przedmieściu 60 w obecności ok. 150 tys. osób. I składał się z 2 części: górnej (rzeźba dwóch kobiet tulących małe dzieci) i dolnej (fontanna). Rzeźba kobiet wykonana została w dwukolorowym piaskowcu, symbolizując Polskę i Amerykę. Miał wysokość ok. 4 m. Na cokole fontanny znajdowały się napisy. Autorem oprawy architektonicznej fontanny był Zdzisław Kalinowski. Niestety, po 8 latach, posąg osadzony w fontannie musiano rozebrać z powodu powolnego rozpadania się piaskowca, z którego był wykonany. Miasto planowało szybką jego odbudowę. Niestety, inne pilne wydatki, a następnie II wojna światowa, uniemożliwiły realizację tego planu. Postument, w postaci misy, przetrwał do 1951 r.
I od wielu lat, w różnych środowiskach, trwają „przymiarki” i trwa dyskusja nt. rekonstrukcji pomnika. Może wreszcie nadszedł czas, aby zrealizować ten nasz moralny i honorowy obowiązek? A wynika on z wdzięczności za pomoc w odzyskaniu Niepodległej Ojczyzny w 1918 r. oraz za organizowanie sierocińców, karmienie głodnych polskich dzieci, za tysiące „kuchni Hoovera”, za 700 tys. par bucików, które w odruchu serca sprowadził do Polski Hoover, widząc bosonogie dzieci podczas parady na Polu Mokotowskim oraz wiele, wiele innych rzeczy. Czyżby więc historia amerykańskiej pomocy sprzed ponad 100 lat została zapomniana?
Dr. Maciej Siekierski, emerytowany kustosz zbiorów europejskich przy Instytucie Hoovera w Stanford University (fot. archiwum)
* * * * *
Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika Wdzięczności Ameryce afiliowany został przy Towarzystwie Przyjaciół Warszawy. Jego przewodniczącą została pani Halina Niemiec – historyk z wykształcenia, dyplomowany nauczyciel, varsavianistka, autorka i współautorka licznych publikacji historycznych i przewodników warszawskich. Od wielu też lat zajmująca się upamiętnieniami walk narodu polskiego – m.in. Szarych Szeregów czy żołnierzy Pułku AK „Baszta”. Jest inicjatorką projektu odbudowy Pomnika Wdzięczności Ameryce (od 2023 roku).
Jako wieloletnia członkini Towarzystwa Przyjaciół Warszawy, pełniła funkcję wiceprezesa Oddziału Powiśle a obecnie zastępcy przewodniczącego Komisji Historycznej TPW. Przez lata prowadziła Kursy Varsavianistyczne dla młodzieży, organizowała rajdy piesze dla szkół warszawskich.
Warszawa. Skwer Herberta Hoovera przy Krakowskim Przedmieściu (fot. Leszek Wątróbski)
* * * * *
Jednym z jej wielu współpracowników jest dr Nick Siekierski – syn znanego dr. Macieja Siekierskiego, emerytowanego kustosza zbiorów europejskich przy Instytucie Hoovera w Stanford University, gdzie pracował przez prawie 40 lat. Dzięki, m.in. mojemu ojcu, powstał ten kamień, który jest obecnie na skwerze od 1992 roku. Tam właśnie, za nim, albo dalej w kierunku Figury Matki Boskiej Pasawskiej (dzieło rzeźbiarza i architekta Józefa Bellottiego) można będzie postawić PWA – włączył się do naszej niedawnej rozmowy Nick Siekierski, który zamieszkał na stałe w Warszawie. Nie rozpoczęła się jeszcze, tak naprawdę, dyskusja społeczna na temat lokalizacji PWA. Dużo natomiast rozmawiamy na ten temat w gronie naszego komitetu. Nie podjęliśmy też żadnej ostatecznej decyzji w sprawie lokalizacji pomnika. Mamy jednak nadzieję, że zapadnie ona niedługo.
Dzięki m.in. mojemu ojcu, powstał ten kamień, który jest obecnie na skwerze od 1992 roku (fot. Leszek Wątróbski)
Trzeba byłoby pomyśleć też o potrzebnych na ten cel funduszach. Jest tylko wstępna wycena. Według niej koszty mogłyby wynieść od ok. 300 tys. do 2,5 mln zł. Zależy z jakiego to będzie surowca. Nasz pomysł przywrócenia tego pomnika łączył by się z rewitalizacją Skweru Hoovera. I może nasz pomnik to będzie ten pierwszy krok w tę właśnie stronę (rewaloryzacji). Myślę, że miasto zdaje sobie sprawę, że jest to bardzo prestiżowe miejsce i trzeba z tym coś jednak szybko zrobić. Ameryka to najważniejszy przecież sojusznik Polski. I teraz to najważniejszy czas, aby przypomnieć Polakom, że mamy za co być naprawdę wdzięczni.
Rozmawiał Leszek Wątróbski
PS
konto bankowe PWA:
23 1020 1156 0000 7702 0059 4648
tytułem: Odbudowa Pomnika Wdzięczności Ameryce
adres do korespondencji: pwa@tpw.org.pl
