„Historii nie da się przekreślić, ale z nią można żyć – w duchu prawdy”
Bronisław Komorowski – prezydent Polski
Temat, który proponujemy Czytelnikom jest aktualny, choć niedostatecznie jeszcze zbadany. „Łemkowie - pisał J. Koszko w drugim tomie „Radzieckiej Encyklopedia Ukrainy” - to etnograficzna grupa Ukraińców, którzy z dawien dawna żyli na zboczach Niskich Beskidów (w Karpatach między rzekami Sanem i Pobradem oraz na zachód od rzeki Uż)”.
Natomiast historyk niezależnej Ukrainy J. Makar w 7 tomie „Encyklopedii Ukrainy” traktuje już, iż Łemkowszczyzna to etniczna Ziemia Ukraińska w Beskidach. Podobne rozbieżności w interpretacji obserwujemy w innych pracach naukowych. Tak na przykład w książce pt. „Historia Łemkowszczyzny” J. Łemkyn (Pseudonim I. Polański) pisze, że Łemkowie to „Rusini” lub „Rusnaki”, należący do wielkiej słowiańsko-rosyjskiej rodziny. W „Uniwersalnym Słowniku- Encyklopedii” pod redakcją M. Popowycza (akademika NAN Ukrainy) podana jest inna definicja Łemków: „Ukraińska grupa etnograficzna”.
Są też inne przykłady. Autor J. Łemków oceniając pozytywnie działalność UPA, która zajmowała się zniszczeniem polskiej i sowieckiej partyzantki pisze, że Łemkowie „wśród wszystkich narodów walczących z hitleryzmem, zajmują pierwsze miejsce”.
Dokumentalnie potwierdzono, że Łemkowszczyzna w latach II wojny światowej była bezpieczną bazą oddziałów UPA. Nieco tendencyjnie wyświetlana jest akcja „Wisła” przez historyków W. Kuczer i R. Szczerba. Taka naukowa różnorodność opinii odnośnie Łemków dezorientuje przeciętnego obywatela. Nie mówiąc już o tym, że należność „lemkowskiego klinu” do „odwiecznych ziem ukraińskich” to terytorialna pretensja do strategicznego partnera Polski i Słowacji.
We współczesnej nauce historycznej po dziś dzień, a szczególnie ostro w latach ostatnich, toczą się gorące spory odnośnie genetycznych powiązań Rusinów i Ukraińców.
Po przeanalizowaniu prac W. Gulanki I.Gwat’ J. Łemky rosyjski historyk M. Dronow pisze, że Łemkowie w odróżnieniu od Bojków, Hucułów w sposób szczególnie zacietrzewiony sprzeciwiali się ideologii ukrainofilskiej, która opanowała ziemie sąsiadujące z Łemkowszczyzną.
Z przyczyn zaistnienia różnorodnych okoliczności (deportacja, ubóstwo, bezrobocie)los rozrzucił Łemków po różnych krajach, takich jak: USA, Słowacja, Polska, Ukraina, Kanada.
Według nieoficjalnych danych Łemkowie, którzy osiadli na Ukrainie liczą sobie 500 tysięcy osób. Zgodnie z ostatnim spisem ludności (2002 r.)w Polsce zamieszkiwało zaledwie 5900 Łemków. Jednakże według innych danych analitycznych polskimi obywatelami jest dziś blisko 60 tysięcy osób o pochodzeniu łemkowskim. Jeszcze około 90 tysięcy Łemków i ich potomków zamieszkuje na Ukrainie. Są oni zrzeszeni w ogólnoukraińskiej organizacji kulturalno-oświatowej z ośrodkiem w Tarnopolu (prezes O. Wynhranowycz)
Funkcjonują masowe obwodowe organizacje Łemków - przeważnie na zachodzie, w centrum i na południu Ukrainy. Do najbardziej aktywnych należy organizacja lwowska (prezes W. Rotajskyj) i kijowska (prezes M. Macijewskyj).
Młode pokolenie Łemków, które stanęło na czele organizacji stawia przed sobą dwa zasadnicze żądania: przyjęcia przez Radę Najwyższą Ukrainy ustawy o przyznaniu Łemkom statusu narodu deportowanego oraz uzyskania w sądach praw do odszkodowania mienia utraconego na skutek deportacji przeprowadzonej przez stalinowsko-bierutowskie reżymy totalitarne.
Adolf KONDRACKI
