Nigdy jeszcze sala obrad ukraińskiego parlamentu nie gościła tylu przedstawicieli narodów i narodowości zamieszkujących nasz kraj. (Sala, tuż przed rozpoczęciem debat)
Pod taką dewizą 11 stycznia 2012 roku w sali obrad Rady Najwyższej Ukrainy toczyły się przesłuchania parlamentarne, zainicjowane przez Komitet ds. Praw Człowieka, Mniejszości Narodowych i Kontaktów Międzynarodowych. Po raz pierwszy za lata niepodległości Ukrainy na tak wysokim szczeblu rozpatrywano problemy związane z kreowaniem i statusem prawnym podmiotów narodowościowych na Ukrainie oraz polityką państwa w stosunku do mniejszości narodowych zamieszkujących nasz kraj.
W forum oprócz deputowanych ludowych, uczestniczyli przedstawiciele rządu, mniejszości narodowych, organizacji społecznych i instytucji naukowych.
Otwierając forum, zastępca Przewodniczącego Rady Najwyższej Ukrainy Mykoła Tomenko wyraził swe spodziewanie na konstruktywne omówienie problemów, dogłębne przeanalizowanie kwestii, które dzisiaj wywołują szczególną troskę zrzeszeń i organizacji reprezentujących mniejszości narodowe. Zaznaczył też, że istnieje potrzeba udoskonalenia ustawodawczego sfery stosunków międzyetnicznych, lecz kluczowymi problemami pozostaje tu stworzenie optymalnego modelu zarządzania i praktyczna funkcjonalność relacji w tej sferze. Jego zdaniem likwidacja DERŻKOMNAC-u była krokiem nieroztropnym, gdyż była to struktura efektywna.
„Ukraina to państwo, w którym zamieszkują przedstawiciele 139 narodowości”- Minister Kultury Ukrainy Mychaiło Kułyniak
Zaczynem do dyskusji stały się referaty, które wygłosili - Minister Kultury Ukrainy Mychaiło Kułyniak i bezpośredni organizator przedsięwzięcia kierownik Komitetu - Oleg Zarubynśkyj.
Minister Kultury Ukrainy w swoim wystąpieniu przypomniał, że Ukraina to wielonarodowościowe państwo, w którym zamieszkują przedstawiciele 139 narodowości i ich ogólna liczebność stanowi dziś 10 milionów czyli 22 procent ludności Ukrainy.
Poinformował on także, że przy współudziale przedstawicieli naukowych, opiniodawczych i społecznych organizacji mniejszości narodowych opracowany został projekt ustawy o koncepcji narodowo-etnicznej polityki państwa, fundamentalnymi zasadami której jest realizacja takich podstawowych zadań, jak prawne zabezpieczenie samodzielności mniejszości narodowych w rozstrzyganiu kwestii, dotyczących sfery ich interesów i wolnego wyboru szlaków swojego narodowego odrodzenia i rozwoju.
Inicjator i organizator przedsięwzięcia - Oleg Zarubynśkyj
Rozpoczęto też prace nad przygotowaniem projektów dwóch Ustaw w nowym brzmieniu: „O wolności sumienia i organizacjach religijnych” oraz „O zwrocie organizacjom religijnym majątku służącego sprawowaniu kultu". Projekty te zostaną z czasem podane na rozpatrzenie Rady Najwyższej Ukrainy
Według słów M. Kułyniaka obecnie w różnych regionach kraju funkcjonuje blisko 100 ośrodków kultur narodowych i działalność wielu z nich finansowana jest z lokalnych budżetów. Przy wsparciu państwa działają też Budynki Twórczości Ludowej, ośrodki folkloru i etnografii, tysiące narodowościowych zespołów amatorskich. W 360 bibliotekach funkcjonują działy literatury w językach mniejszości narodowych. Na bazie tych placówek działają świetlice literackie, kluby zainteresowań, odbywają się masowe przedsięwzięcia oświatowe poświęcone promowaniu dziedzictwa kulturalnego różnych narodów i narodowości Ukrainy, ich języka, tradycji i obyczajów.
Kierownik Komitetu ds. Praw Człowieka, Mniejszości Narodowych i Kontaktów Międzynarodowych Oleg Zarubinśkyj w swoim wystąpieniu zaznaczył, między innymi, iż 20 lat ukraińskiej niepodległości zaświadczyły o tym, że kwestie polityki narodowo-etnicznej w naszym państwie zawsze wysuwane były na czołowe miejsce. „Ukraina upozycjonowała się i ugruntowała jako państwo z wysokim poziomem tolerancji, szacunku i wzajemnej powagi w relacjach między zamieszkującymi ją narodami” - powiedział deputowany Rady Najwyższej.
„Czas dyktuje konieczność odnowienia centralnego organu ds. mniejszości narodowościowych” - ombudsman Ukrainy Nina Karpaczowa
W debatach wzięli udział znani naukowcy, w tym także, Oleksandr Majboroda i Wołodymyr Troszczynskyj, którzy zaznaczyli czołową rolę nacji tytularnej w procesie kształtującym świadomość narodową i poruszyli problemy, z którymi stykają się Ukraińcy przy braku zrozumienia ich przewodniej roli w budowaniu na Ukrainie harmonicznego społeczeństwa obywatelskiego.
Wystąpili także kierownicy najbardziej znanych organizacji społecznych reprezentujących mniejszości etniczne Ukrainy, którzy podzielili się swoim spostrzeżeniami w omawianym temacie.
Pełnomocnik Rady Najwyższej Ukrainy ds. Praw Człowieka Nina Karpaczowa zaznaczyła z żalem, iż w warunkach kryzysu ekonomicznego kwestie humanitarne stały się, niestety, drugorzędnymi a rola czynnika państwowego w zarządzaniu tą sferą sprowadzona została do minimum.
Jak interpretować definicje: „narody rdzenne” czy „miejsca zamieszkiwania kompaktowego” – prezydent RSNU Ilia Lewitas
„W naruszeniu obowiązującej ustawy o mniejszościach narodowych – powiedziała N. Karpaczowa - status organu, który realizował politykę narodowościową ulegał stopniowemu obniżeniu z rangi ministerstwa - do oddziału w strukturze Ministerstwa Kultury. Czas dyktuje konieczność, co najmniej odnowienia centralnego organu władzy wykonawczej ds. mniejszości narodowościowych, przy czym uważam, iż nie należy stosunki narodowo-etniczne łączyć z religijnymi”. Zdaniem rzeczniczki nadal bolesnym pozostaje problem zabezpieczenia organizacji narodowościowych w lokale. Dziś posiada je tylko jedna trzecia takich organizacji.
Ombudsman zasygnalizowała też, iż w ostatnim czasie istotnie zmniejszono finansowanie tzw. sobotnich szkół, pozwalających na nauczanie ojczystego języka i tradycji, w wyniku czego ich liczba spadła z 3000 do 570.
Równie krytycznym było wystąpienie Prezydenta Rady Stowarzyszeń Narodowościowych Ukrainy Ilii Lewitasa, który zwrócił szczególną uwagę na wieloletnie luki w realizacji doskonale opracowanej, ale nienależycie funkcjonującej Ustawy o Mniejszościach Narodowych Ukrainy. Między innymi artykuł 14 tej ustawy nadawał mniejszością prawo do delegowania swoich przedstawicieli do wszystkich organów wyborczych, jednak nowa ordynacja wyborcza, wbrew konstytucyjnej zasadzie zabraniającej zwężenia praw, skasowała tę możliwość. Ilia Lewitas mówił też m. in. o potrzebie konkretnej definicji prawnej takich terminów jak: „narody rdzenne” czy „miejsca zamieszkiwania kompaktowego”.
W kuluarach parlamentu grupa aktywistów ZPU spotkała się z nestorem dyplomacji, b. ambasadorem Ukrainy w Polsce Hennadijem Udowenką. Prezes ZPU Antonii Stefanowicz przekazał na jego ręce postulat do rezolucji forum, sygnalizujący potrzebę przestrzegania zasad parytetu, tzn., aby działania państwa ukraińskiego na rzecz Polaków zamieszkujących Ukrainę tożsamo pokrywały się z działaniami państwa polskiego w stosunku do Ukraińców w Polsce.
„Rząd powinien nareszcie uświadomić sobie, że mniejszości narodowe stanowią jedną czwartą część mieszkańców Ukrainy” – zaznaczył Hennadij Udowenko „nestor ukraińskiej myśli politycznej”. Przyznając, iż powodem do dumy jest fakt, że za lata niepodległości na Ukrainie nie było konfliktów na tle narodowościowym, mówca wyraził jednak zaniepokojenie obniżeniem rangi organu, odpowiadającego za sprawy narodowo-etniczne. Zwrócił się również z apelem do deputowanych, aby nie śpieszyli z przyjęciem nowej ustawy regulującej kwestie narodowościowe, gdyż wymaga ona gruntownej spokojnej analizy. Były szef ukraińskiej dyplomacji przypomniał też o potrzebie zbudowania w stolicy administracyjnego i kulturalnego centrum dla wszystkich wszechukraińskich organizacji mniejszościowych.
Uczestnicy przesłuchania parlamentarnego podkreślali, że jedność społeczeństwa ukraińskiego może być zapewniona jedynie poprzez udzielenie mniejszościom narodowym możliwości dla realizacji ich etnicznego samostanowienia, użytkowania języka ojczystego, kultury, zaspokojenia innych potrzeb i zainteresowań, zgodnych z obowiązującym ustawodawstwem. Stabilność w międzynarodowych kontaktach, brak konfliktów i konfrontacji w Ukrainie jest konsekwencją i świadectwem skoordynowanej współpracy organów władzy ze społecznymi organizacjami mniejszości narodowych i stowarzyszeniami narodowo-kulturalnymi.
Zdaniem przeważającej większości uczestników debat, organy władzy państwowej powinny wyznaczać priorytetowe zadania stosownie zabezpieczenia konstytucyjnych praw przedstawicieli zarówno tytularnej ukraińskiej nacji, jak i mniejszości narodowych oraz rdzennych narodów do rozwoju identyczności etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej, poznawanie języka ojczystego, kultury i historii. I w tej dziedzinie głównym zadaniem władzy jest zabezpieczenia wszystkim narodom i narodowościom odpowiednich warunków dla współżycia w jedynym etno-politycznym organizmie, niezbędnych dla solidarnego i bezkonfliktowego sposobu współistnienia.
Tezy zawarte w wystąpieniach uczestników debat staną się podstawą rekomendacji, które będą zaproponowane ukraińskim parlamentarzystom, celem ich zatwierdzenia odrębnym postanowieniem Rady Najwyższej Ukrainy.
Stanisław PANTELUK
