Leszek Biały
Gdy książę Roman II Halicki dokonywał swego żywota w fatalnej bratobójczej bitwie 19 czerwca 1205r. pod Zawichostem, jego syn Daniel miał zaledwie 4 lata, ale już niebawem miał stać się „kartą” w grze o władzę w Haliczu i Włodzimierzu; grze między węgierskim królem Andrzejem II, a polskim księciem-seniorem Leszkiem Białym, bowiem śmierć Romana Mścisławowicza bez pozostawienia dorosłego następcy była dla sąsiadów państwa halicko-wołyńskiego świetną okazją do zaboru tych ziem. Król Andrzej natychmiast „zaopiekował” się wdową po Romanie i ich dziećmi, ale niebawem Maria* z Wasylkiem (młodszym synkiem) uciekła do Leszka Białego. W celu uniknięcia konfliktu zbrojnego, król Andrzej II i książę Leszek Biały zawarli porozumienie co do stref wpływów: „w strefie wyłącznych interesów Arpadów** miał pozostać Halicz, zaś Piastów – Włodzimierz”.
W 1210 r. król węgierski osadził na halickim tronie 9-letniego Daniela, swego jeszcze wtedy „podopiecznego”. Nie spodobało się to polskiemu księciu-seniorowi, który już chciał się wyprawić ze swoimi wojami do Halicza, ale na przeszkodzie stanęło nagłe zagrożenie senioratu w Krakowie ze strony śląskiego Piasta - księcia Mieszka Plątonogiego.
Istotną rolę u progu kariery księcia Daniela odgrywała lokalna polityka bojarów*** halickich. To właśnie w wyniku ich buntu książę Daniel musiał opuścić Halicz w 1212r., skąd dołączył do matki i brata, pod opiekuńcze skrzydła wuja – Leszka Białego. Ten zaś podjął próbę nie tylko uszczuplenia wpływów węgierskich w Haliczu poprzez traktat spiski (była o tym mowa w poprzednim odcinku – mariaż Salomei i Kolomana), ale i jakby przekornie w stosunku do węgierskiego władcy uczynił Daniela w 1214 r. władcą księstwa włodzimierskiego, i to tym razem na długo, co było już zasługą głównie samego księcia Daniela.
Lew Daniłowicz Halicki
Olbrzymie znaczenie dla powodzenia własnych zamierzeń dało Danielowi poślubienie w 1217 r. Anny - córki księcia Mścisława II Udałego, władcy m.in. Księstwa Halickiego w latach 1216-1219 i 1221-1227. To on detronizował Kolomana, a swój przydomek otrzymał za energię i pomysłowość wykazywaną na polach bitew z Połowcami i Zakonem Kawalerów Mieczowych w Inflantach.
31 maja 1223 r. przyszło i młodziutkiemu Danielowi stanąć u boku teścia do boju z Mongołami Czyngis-chana, który, zachęcony zwycięstwami swych zaborczych wojen prowadzonych od kilkunastu lat w Azji, postanowił podbijać także ziemie europejskie. W historycznej bitwie nad rzeką Kałką, nieopodal morza Azowskiego, brało udział 40 tys. zjednoczonych wprawdzie Rusinów, ale dowodzonych przez aż 18 książąt. Sprawne centralne dowództwo mniejszej armii mongolskiej (30 tys.) zwycięsko wykorzystało brak koordynacji w atakach Rusinów. 10 książąt zginęło, rannym Mścisławowi i Danielowi udało się zbiec.
Mongołowie nie od razu wykorzystali zwycięstwo nad Kałką, ale sukcesywnie podporządkowywali sobie poszczególne księstwa Rusi, po kilkunastu latach od bitwy także halickie i włodzimierskie. Klęska ta ogromnie skomplikowała Mścisławowi i potem Danielowi politykę integracji i bezpieczeństwa państwa halicko-wołyńskiego, jej reperkusjami były wieloletnie udręki i upokorzenia nie tylko ze strony azjatów, ale także wewnętrznych wrogów i europejskich władców, u których książę Daniel musiał szukać pomocy i niekiedy się skrywać (m.in. na polskim Mazowszu).
Po śmierci Mścisława II Udałego w 1228 r., walkę o Halicz kontynuował jego zahartowany już w boju i doświadczony politycznie zięć Daniel. Posiłkował się w niej m.in. oddziałami pogańskich Prusów i Litwinów. Po wyparciu Węgrów musiał się zmierzyć z książętami czernihowskimi i kijowskimi. Na sukces musiał jednak czekać aż do 1245 r., gdy w bitwie pod Jarosławiem pobił ich wojska wspierane przez oddziały małopolskie i węgierskie. W tym samym roku Batu-chan, dowódca Złotej Ordy, wezwał księcia Daniela na swój dwór i wręczył mu jarłyk, czyli pisemne potwierdzenie oddania we władanie jego ziemi; władanie rzecz jasna ograniczone zwierzchnością mongolską i obarczone daniną. Podczas tego spotkania chan poczęstował Daniela kumysem uważanym w prawosławiu za napój niegodny chrześcijanina. „Latopis halicko-wołyński” podaje, że gdy książę wrócił do swoich „był płacz z powodu obrazy jego i wielka też radość, że wrócił zdrów”.
Herb księstwa halicko-wołyńskiego
Nie mniej skomplikowana była sytuacja polityczna na ziemiach polskich. Gdy 24 listopada 1227 roku został zamordowany książę Leszek Biały (przez księcia pomorskiego Świętopełka), jego syn Bolesław (z późniejszym przydomkiem Wstydliwy) miał zaledwie półtora roku. Usynowił go Władysław Laskonogi (książę wielkopolski, syn Mieszka III Starego), który też objął seniorat. Nie pogodził się z tym brat zabitego Leszka – książę Konrad Mazowiecki, którego w walce o krakowski tron wspierał książę Daniel, jednak bez sukcesów. Podobnie było w późniejszych latach, gdy książę Bolesław Wstydliwy władał księstwem sandomierskim i następnie sprawował seniorat w Krakowie.
Sytuacja zmieniła się, gdy Bolesław Wstydliwy wszedł w sojusz z Arpadami, a i stopniowo Daniel wchodził w orbitę stosunków i wpływów zachodnich, a zwłaszcza króla Węgier Beli IV. Podczas jednego ze spotkań tych władców (w Preszburgu w 1248 r.) Bela ubrał Daniela we własne królewskie szaty, czym chciał pokazać, że traktuje go jak równego sobie. Gest ów okazał się trafną przepowiednią, bo w 5 lat po tym sympatycznym wydarzeniu książę Daniel rzeczywiście został ukoronowany.
W latach 1252-1253 książę halicki brał udział po stronie Beli w wojnie o sukcesję austriacką, w czasie której oddziały Daniela u boku wojsk Bolesława Wstydliwego uderzyły na Morawy. Wracając z wyprawy, książę Daniel zatrzymał się w Krakowie, gdzie z legatem papieskim Opizonem z Mezano omawiał kwestię swojej ewentualnej koronacji. Zdopingowany przez swoją matkę oraz Bolesława Wstydliwego i księcia Siemowita mazowieckiego, podjął trudną dla prawosławnego Rusina decyzję przyjęcia korony od rzymsko-katolickiego papieża. Koronacja odbyła się z końcem 1253 lub początkiem 1254 r. w Drohiczynie lub Chełmie. W imieniu papieża Innocentego IV dokonał jej legat Opizon.
Książę Daniel sądził, że dzięki tej koronacji, a tym samym dobrym stosunkom ze Stolicą Apostolską, uda mu się zorganizować antymongolską krucjatę zachodnioeuropejskich chrześcijan; niestety, nadzieje te okazały się płonne.
Dobrych stosunków halicko-krakowskich nie przekreślił udział Romanowiczów w tatarsko-ruskiej napaści pustoszącej Małopolskę w 1259 r. Choć brali w niej udział synowie i brat Daniela, Bolesław Wstydliwy wiedział, że uczestnictwo to było wymuszone przez mongolskiego zwierzchnika. Kontynuowano przyjazne kontakty mimo tego przykrego wydarzenia – w końcu pochodzili od wspólnego pradziada, Bolesława Krzywoustego. Pięknym akcentem ich współdziałań było spotkanie w Tarnawie w 1263r., aby „uczynić radę o ziemi lackiej i ruskiej”.
Król Daniel Halicki zmarł w 1264 roku. Pochowany został w cerkwi katedralnej w Chełmie - mieście, które wymarzył sobie na stolicą Królestwa Halicko-Wołyńskiego. W tym zapewne celu zbudował tam, na Górze Katedralnej, reprezentacyjny pałac z Kaplicą p.w. Jana Złotoustego z elementami łacińskimi i bizantyńskimi (witrażami i ikonami). Ten jedyny w historii Ukrainy król wielce się zasłużył w cywilizacyjnym rozwoju halicko-wołyńskiego państwa, dzięki czemu jest uważany przez większość historyków za najwybitniejszą postać Zachodniej Ukrainy; założone przez niego miasto Lwów (nazwane tak na cześć jednego z synów) miało stać się w kilka wieków później kulturalną stolicą Galicji Wschodniej.
Adam JERSCHINA
adam.jerschina@onet.pl
*) Imię niepewne, w niektórych źródłach historycznych księżna ta występuje jako Anna.
**) Arpadowie - dynastia książąt (889-1001), a następnie królów węgierskich (do 1301). Pierwsza węgierska dynastia narodowa. Za założyciela uznawany jest Arpad - wódz plemion madziarskich, które osiedliły się w kotlinie nazwanej później Niziną Węgierską.
***) Bojarzy – tutaj: wyższa szlachta feudalna, wielcy właściciele ziemscy (z bułgarskiego: boliare, boliarin; tytuł stosowany w średniowiecznej Bułgarii, Wołoszczyźnie, Mołdawii i na Rusi, potem w Rosji do czasów Piotra I Wielkiego, który zniósł ów tytuł).
