Dziś: piątek,
04 października 2024 roku.
Pismo społeczne, ekonomiczne i literackie
1000 lat między Dnieprem i Wisłą
Spotkania z Adamem


Tomasz Antoni Wawrzecki 

28 czerwca 1794 r. w Warszawie dokonano publicznej egzekucji pozostałych przywódców konfederacji targowickiej i ludzi posądzonych o zdradę – na szubienicach zawiśli: biskup wileński Ignacy Massalski, kasztelan przemyski Antoni Czetwertyński, poseł do Turcji Karol Boscamp-Lasopolski, szambelan Stefan Grabowski, instygator (dzis. prokurator) koronny Mateusz Roguski, szpieg rosyjski Marceli Piętka, adwokat Michał Wulfers, instygator sądów kryminalnych Józef Majewski.   

30 czerwca na teren województw krakowskiego, sandomierskiego i lubelskiego wkroczył...

 
Spotkania z Adamem

Pierwszą i zwycięską bitwę polskiego powstania zbrojnego 1974 r. przeciwko zaborcom polskich ziem - powstania często zwanego insurekcją* kościuszkowską - stoczyli żołnierze Kościuszki już 4 kwietnia tegoż roku pod wsią Racławice – 12 km na wschód od miasteczka Miechów, leżącego na kierunku Kraków - Warszawa, na jaki poprowadził swe wojsko Naczelnik tuż po zaprzysiężeniu. Wprawdzie nie było to pełne zwycięstwo, bo nie zdołano rozbić całego rosyjskiego korpusu stacjonującego w Małopolsce, ale bardzo ważne dla kształtowania hartu Polaków w walce z agresorem. W starciu tym generał Kościuszko w pełni potwierdził swój nieprzeciętny talent wojskowego...

 
Spotkania z Adamem

Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko herbu Roch III, inżynier wojskowy, fortyfikator, polski i amerykański generał, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej

Generał Tadeusz Kościuszko natychmiast po zaprzysiężeniu go na Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej przystąpił do zorganizowania władz powstańczych....

 
Spotkania z Adamem


Tłum wiwatował na cześć Naczelnika, wojsko prezentowało broń, zabrzmiał Dzwon Zygmunta

Odstąpienie w lipcu 1792 r. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego od reformatorów i przyłączenie się do targowiczan nie uratowało Rzeczypospolitej. Władze konfederacji targowickiej pod dyktando posła rosyjskiego przeprowadziły likwidację dzieła Konstytucji 3 Maja.

Wojska rosyjskie dokonywały wielu grabieży, połączonych z represjami politycznymi. Nastąpiło załamanie gospodarcze i finansowe państwa. Upadło siedem największych banków warszawskich, galopowała drożyzna żywności. Targowiczanie...

 
Spotkania z Adamem


Stanisław Szczęsny Potocki - inicjator spisku targowickiego

Ponieważ Konstytucja 3 maja poważnie zagroziła interesom Rosji i polskiej magnaterii, dla jej obalenia uknuto spisek. Oficjalnie przybrał on formę konfederacji zawiązanej przez grupę polskich arystokratów 14 maja 1792 r. w niewielkim miasteczku kresowym Targowica k/Humania, ale faktycznie było to tajne porozumienie zawarte wcześniej - 27 kwietnia 1792 r. - w Petersburgu pod patronatem cesarzowej Katarzyny II, która od 1768 r. szermowała nadanym Rosji przez Sejm Repninowski prawem gwaranta ustroju Rzeczypospolitej.

Tekst aktu konfederacji zredagował...

 
Spotkania z Adamem


Kazimierz Wojniakowski.
Uchwalenie Konstytucji 3 maja (obraz z 1806 r.)

Ustawę Zasadniczą z 3 maja 1791 roku „oparto w głównej mierze na konstytucji Stanów Zjednoczonych, lecz bez błędów w niej zawartych, zaadaptowaną do warunków panujących w Polsce” – jak to odnotował sam król Stanisław August.

Rzeczywiście, w polskiej i amerykańskiej konstytucji widoczne są podobne wpływy oświeceniowe, jak np. myśl Monteskiusza o podziale i równowadze władzy pomiędzy organami – tak, aby „...całość państw, wolność obywatelska i...

 
Spotkania z Adamem


Stanisław Małachowski, referendarz wielki koronny, sejmowy i konfederacji prowincji koronnych marszałek, (Józef Peszka)

Mimo przygotowywania Konstytucji w tajemnicy, jej główne postanowienia były łatwe do odgadnięcia i w związku z tym niebezpieczeństwo storpedowania obrad sejmowych przez prorosyjskich konserwatystów było oczywiste. Patrioci zastosowali więc fortel – ustalony wcześniej termin głosowania na 5 maja 1791 r. przyśpieszono o trzy dni.

Chodziło o wykorzystanie faktu, że główni oponenci nie wrócili jeszcze z przerwy...

 
Spotkania z Adamem


Gabriel Bonnot de Mably

Zorganizowani w konfederację barską polscy patrioci, świadomi nie tylko zagrożeń z zewnątrz, ale i mankamentów swojego państwa, jeszcze przed I rozbiorem nawiązali kontakt z francuskimi filozofami - Gabrielem Bonnot de Mably i Jean-Jacques’iem Rousseau - dla uzyskania wskazówek do zaprojektowania nowych zasad ustrojowych Rzeczypospolitej. Swoje propozycje Mably przedstawiał w kilku elaboratach w latach 1770–1771, natomiast Rousseau zawarł w dziele „Considérations sur le gouvernement de Polotne”, ukończonym już w trakcie I rozbioru w 1772 r.

Zanim doszło do...

 
Spotkania z Adamem


Józef II Habsburg i
Maria Teresa Habsburg

Poza ukróceniem anarchii w Rzeczypospolitej, rzekomo zagrażającej sąsiadującym państwom, zaborcy uzasadniali rozbiory koniecznością oświecenia „ciemnego ludu”. Cesarz Józef II Habsburg, niewątpliwie czujący się władcą oświeconym i odpowiedzialnym za kontynuowanie cywilizacji Świętego Cesarstwa Rzymskiego, miał ambicję organizowania podległych mu krajów tak, aby przede wszystkim sprawnie nimi zarządzać i tworzyć warunki do przysparzania maksymalnych korzyści cesarstwu.

Dla wszystkich ziem, poza tylko Węgrami,...

 
Spotkania z Adamem


Była rezydencja prawosławnych metropolitów Bukowiny i Dalmacji w Czerniowcach, powstała w latach 1864-1882 według projektu czeskiego architekta Józefa Hlavki. Jest przykładem architektury dojrzałego...

 
Spotkania z Adamem

5 VIII 1772 r. trzy państwa sąsiadujące z Rzeczpospolitą Obojga Narodów postanowiły zagarnąć część jej terytorium. Ów rozbiór miał się okazać pierwszym w 23-letnim procesie likwidacji tej oryginalnej federacji państw z najsilniej w Europie rozwiniętym parlamentaryzmem szlacheckim.

Zanim doszło do zupełnego rozgrabienia ziem I. Rzeczypospolitej, wśród jej szlachty i magnaterii wykrystalizowały się dwie postawy: patriotyczna, owocująca szlachetnymi zrywami zbrojnymi i pierwszą w Europie pisaną i uchwaloną parlamentarnie ustawą regulującą ustrój prawny państwa (Konstytucja 3 maja, 1791) oraz zdradziecka z pobudek egoistycznych, przedkładająca zachowanie przywilejów osobistych ponad niepodległość państwa (konfederacja targowicka, 18/19 V 1792).

Mimo powszechności postaw patriotycznych, nie zdołały one się oprzeć zdradzie na rzecz koalicji władców absolutnych, dysponujących...

 
Spotkania z Adamem


Michał Fryderyk Czartoryski, kanclerz wielki litewski był przywódcą Familii

Stanisław August Poniatowski był człowiekiem bardzo wykształconym i nowoczesnym, pragnącym, pragnącym wespół z patriotyczną i postępową „Familią” (stronnictwem Czartoryskich) unowocześniać państwo oraz wzmacniać go poprzez reformę administracji i armii, ograniczenie absurdalnej wolności szlacheckiej (liberum veto) etc.

Katarzyna II była akurat przeciwna uzdrawianiu sąsiada, więc nakazała swojemu ambasadorowi, księciu Nikołajowi Repninowi, działania w kierunku zachowania starych przywilejów...

 
Spotkania z Adamem


Ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów Stanisław August Poniatowski

W XVIII wieku Rzeczpospolita - państwo wielkie lecz bardzo osłabione licznymi wojnami w poprzednim stuleciu - stała się przedmiotem destrukcyjnej dla niej gry politycznej Austrii, Prus i Rosji. Szczególną aktywność w tej grze wykazała Rosja Katarzyny II.

Caryca Katarzyna II była osobą nieprzeciętnie uzdolnioną i oświeconą, niestety tyleż ambitną co przebiegłą i pozbawioną hamulców moralnych.

Urodziła się 2 maja 1729 roku w Szczecinie, jako Zofia Fryderyka Augusta von Anhalt-Zerbst, w rodzinie...

 
Spotkania z Adamem


August III Sas
. Król polski, elektor saski. Osiągnął tron polski dzięki zbrojnej interwencji wojsk. rosyjskich i saskich, które pokonały kontrkandydata Stanisława Leszczyńskiego. Polski nie lubił. Spędził w Polsce raptem dwa lata, a rządził nią lat dwadzieścia siedem.

Ruch hajdamacki dotyczył tak Prawobrzeża, jak i pozostałych ziem ukraińskich. Funkcje...

 
Spotkania z Adamem


Legendarny ukraiński wieszcz - prorok z czasów koliszczyzny Wernyhora. W interpretacji Jana Matejki jest to...

 
Spotkania z Adamem


Baturin.
Twierdza. Król Stefan Batory (1575) organizując Kozaków w sotnie i pułki założył tu miasto jako siedzibę hetmanów zaporoskiego wojska, dając mu swoje imię

Jednym z najwybitniejszych hetmanów kozackich był Iwan Mazepa, ważna postać jako nie tylko hetman Ukrainy Lewobrzeżnej, ale polityk mający znaczący udział w historii całej Ukrainy, a także Rosji i Rzeczypospolitej. Był to człowiek wielkiego kalibru, dyplomata niekiedy kontrowersyjny, ale...

 
Spotkania z Adamem


Bitwa pod Połtawą (
Pierre-Denis Martin)

Formalnie poczet hetmanów Ukrainy Prawobrzeżnej zamyka Filip Orlik (1672-1742), choć praktycznie - z uwagi na spowodowaną wojnami niestabilność sytuacji - nie mógł pełnić tej funkcji. Ojciec Filipa - Stefan - był szlachcicem czeskiego pochodzenia, którego przodkowie wyemigrowali podczas wojen husyckich w XV wieku do Królestwa Polskiego, a następnie do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stefan Orlik jako lojalny obywatel Rzeczypospolitej oddał jej życie w bitwie pod Chocimiem (IX/X.1621 przeciwko Turkom). Choć ojciec Filipa był katolikiem,...

 
Spotkania z Adamem


Hetmanat w połowie XVIII w.

Po zwrocie Piotra Doroszenki ku tureckiemu zwierzchnictwu, hetmanem Ukrainy Prawobrzeżnej został obrany w roku 1669 Michał Chanenko (ur. ok. 1620, zm. ok. 1680), syn zaporoskiego Kozaka pochodzenia tatarskiego i polskiej szlachcianki. Chanenko od 1658 r. dowodził pułkiem humańskim. Uczestniczył w wyborze Iwana Wyhowskiego na hetmana. Podczas podpisywania ugody cudnowskiej w roku 1660 był zwolennikiem poddania Ukrainy Rzeczypospolitej, za co otrzymał polskie szlachectwo (nobilitowany w 1661 r.). Jednak po odzyskaniu władzy przez Doroszenkę przekazał insygnia hetmańskie hetmanowi Ukrainy Lewobrzeżnej...

 
Spotkania z Adamem


Walka o sztandar turecki -
epizod wojny polsko-tureckiej 1672-1676 (mal. Józef Brandt)

Rozejm andruszowski miał charakter wybitnie koniunkturalny, z punktu widzenia Rzeczypospolitej bardzo osłabionej wyniszczającymi wojnami z wrogami zewnętrznymi (wojna polsko-rosyjska, potop szwedzki…) i wewnętrznymi (powstanie Chmielnickiego, walki bratobójcze z kolaborantami, bunty chłopskie…).

Zawarty na trzynaście i pół roku rozejm andruszowski przeistoczył się – zgodnie z zamiarem, acz znacznie później niż zakładano - w tak...

 
Spotkania z Adamem


Hetman Iwan Wyhowski

W odróżnieniu od ugody perejasławskiej, która w historii Ukrainy jest raczej wstydliwą dla niej kartą, zawarta 16 września 1658 roku Unia hadziacka ma bardzo pozytywne oceny i zasługuje na nieco więcej uwagi.

Była ona efektem rozsądnej inicjatywy obronnej Rzeczypospolitej w związku z tak zwaną wojną polsko-rosyjską i stanowi do dziś przykład mądrości politycznej stron ją układających. Owe strony to Rzeczpospolita Obojga Narodów z królem Janem Kazimierzem na czele oraz Kozackie Wojsko Zaporoskie dowodzone przez hetmana Iwana Wyhowskiego. Umowa przewidywała przekształcenie...

 
Spotkania z Adamem


Mychaiło Chmielko „Rada perejasławska”

Z marszem armii kozacko-tatarskiej do Mołdawii w 1652 roku wiązał Bohdan Chmielnicki nie tylko polityczne cele. Przypuszczalnie nawet głównym powodem tej wyprawy było zmuszenie hospodara mołdawskiego Bazylego Lupu do wydania jego słynnej z urody córki Rozandy za Tymofieja Chmielnickiego – syna Bohdana. Natomiast niejako tylko przy okazji miało nastąpić ewentualne zawarcie sojuszu strategicznego z hospodarem, który do tego czasu potępiał rebelię kozacką i sojusz kozacko-tatarski, czego dobitnym dowodem było uczestnictwo Mołdawii w bitwie pod Beresteczkiem po stronie...

 
Spotkania z Adamem

Bitwa pod Beresteczkiem (Artur Orlonow)Bitwa pod Beresteczkiem (Artur Orlonow)

Zanim ugoda Zborowska mogła doczekać się ewentualnego wcielenia w życie, król Jan Kazimierz zmienił swój pierwotny pogląd na powstanie Chmielnickiego i powierzył dowództwo nad wojskiem koronnym księciu Jeremiemu Wiśniowieckiemu. Uczynił to wprawdzie z zastrzeżeniem, że nominacja jest tymczasowa – do powrotu z kozackiej niewoli dotychczasowego dowództwa - ale i tak wyraźnie okazał nią swoje poparcie dla szlachty poszkodowanej ugodą, a upatrującej w księciu Jeremim swego najsprawniejszego przywódcę. Niebawem Sejm Rzeczypospolitej uchwalił utworzenie 36-tysięcznej armii w Koronie i...

 
Spotkania z Adamem

Jan II Kazimierz Waza - ur. 22 III 1609r., zm. 16 XII 1672; król Polski w latach 1648-1668, tytularny król Szwecji do 1660 z dynastii Wazów. Syn króla Polski i Szwecji Zygmunta III Wazy i Konstancji Habsburżanki, arcyksiężniczki austriackiej. Przyrodni brat Władysława IV Wazy. Kawaler Orderu Złotego Runa. Abdykował w 1668 roku, przerywając ciągłość dynastyczną. Był ostatnim członkiem rodu Wazów blisko spokrewnionym z Jagiellonami

Łatwość, z jaką kozacka armia brała w posiadanie kolejne terytoria Rzeczypospolitej, była pochodną osłabienia centralnego ośrodka władzy państwowej – elity bardziej były wówczas przejęte zabiegami wokół sukcesji po Władysławie IV, aniżeli losem...

 
Spotkania z Adamem

Książę Jeremi Wiśniowiecki herbu KorybutKsiążę Jeremi Wiśniowiecki herbu Korybut

Książę Jeremi Wiśniowiecki (1612-1651) był Rusinem nietypowym, bo silnie identyfikującym interes prywatny z interesem swojego państwa – Rzeczypospolitej, dla której szacunek wyraził między innymi przyjęciem wyznania katolickiego; dziś nazwalibyśmy go pro państwowcem.

Jako potężny magnat o krewkim charakterze i ambicji pierwszego pana na Rusi, postanowił walczyć z Chmielnickim bez dyplomatycznych sztuczek i jakichkolwiek ustępstw na rzecz Kozaków. Do pierwszej bitwy między panem i buntownikiem doszło pod Konstantynowem w dniach 26-28 VII 1648 r. Wiśniowiecki...

 
Spotkania z Adamem

Jeremi Wiśniowiecki na czele oddziału konnicy (Juliusz Kossak)Jeremi Wiśniowiecki na czele oddziału konnicy (Juliusz Kossak)

Chociaż tajny plan wojny Rzeczypospolitej z Turcją został w pełni zdekonspirowany dopiero po wybuchu powstania ukraińskiego wiosną 1848 roku, to jednak Chmielnicki wcześniej robił użytek z udostępnionej mu przez Władysława IV wiedzy i skradzionych Barabaszowi dokumentów. Znając, na przykład, nieprzychylność magnaterii dla królewskich planów (obawiali się wzmocnienia władzy monarchy po jego ewentualnym sukcesie wojennym), w swych wystąpieniach niby sprzyjał królowi, gdy uświadamiał słuchaczy, że magnaterię należy potępiać...

 
| 1 | 2 | 3 |
Передплатити „Dziennik Kijowski” можна протягом року в усіх відділеннях зв’язку України