Okładka aktu nadawczego z maja 1922 roku.
Najwięcej osadników, bo ponad 41% znajdowało się na Wołyniu, 21 % w woj. nowogródzkim, 13 % w woj. wileńskim, 12% w woj. poleskim i 11% w woj. białostockim. Ludność osadnicza w tych pięciu województwach w 1931 roku szacowana była na 34 tysiące osób, reprezentowała na tym terenie zaledwie 0,5% ogółu ludności, w tym 1,3 % ludności polskiej
Niejednorodność etniczna państwa polskiego stwarzała szereg problemów jego kolejnym rządom. W okresie funkcjonowania pierwszego rządu premiera Władysława Sikorskiego (16 XII 1922 – 26 V 1923) wielce...
Traktat ryski oddalił na nieokreśloną przyszłość szansę wybicia się Ukrainy na niepodległość; szansę stworzoną rezultatami I wojny światowej. Mało tego, cofał proces integracji i pogłębiania tożsamości narodowej Ukraińców. Przymusowa polonizacja rdzennej ludności Kresów Wschodnich II RP generowała wrogość do nowej władzy i w konsekwencji utrwalała skrajny nacjonalizm z silnym akcentem antypolskim. W obrębie USRR, natomiast, bezwzględne wdrażanie doktryny komunistycznej (z ludobójstwem przez głód jako karą za niepokorność!), wręcz zagrażało biologicznemu istnieniu ukraińskiej nacji.
Asymilacyjna doktryna endecji, która dominowała wśród kadr administracji...
„Rosja obiecuje, gdy jest do tego zmuszona, i nie dotrzymuje swych obietnic z chwilą, gdy ma po temu siłę” – Józef Piłsudski
Kształtowanie się granic i ustroju II RP było procesem długotrwałym, skomplikowanym i dla wielu Polaków dramatycznym. Szanse na niepodległość Polski stworzyła I wojna światowa, a następnie przewrót bolszewicki 1917 w Rosji oraz Rewolucja listopadowa* w Niemczech. Powodzenie rokowały dwie koncepcje, które sukces polskiej sprawy widziały jako pochodną konfliktu zaborców i...
Mapa Europy Środkowo-Wschodniej po traktacie pokojowym w Rydze
Polsko-sowieckie rokowania rozjemcze rozpoczęły się jeszcze w sierpniu 1920 roku w Mińsku, gdy niepodległość Polski była mocno zagrożona. Po klęsce bolszewików i tym samym uzyskaniu przez RP przewagi negocjacyjnej, rokowania przeniesiono na neutralny grunt - do Rygi (21 IX 1920). Polskę reprezentowali tak zwolennicy (Leon Wasilewski, Henryk Strasburger), jak i przeciwnicy realizacji idei Józefa Piłsudskiego, aby stworzyć antyrosyjską federację niepodległych państw, wśród nich Ukrainy.
Przeciwnicy wspomagania dążeń...
W bitwie warszawskiej straciło życie 4,5 tys. polskich żołnierzy, a 22 tys. zostało rannych; 10 tys. zaginęło bez wieści. Po stronie rosyjskiej dokładna liczba zabitych nie jest znana, przyjmuje się ok. 25 tys. poległych i ciężko rannych; do niewoli polskiej trafiło 60 tys., natomiast Niemcy internowali 45 tys. bolszewików.
Za klęskę wojsk rosyjskich w bitwie warszawskiej Tuchaczewski obciążał Józefa Stalina. Twierdził on słusznie, że dyrektywa Kamieniewa, dotycząca przekazania z Frontu Południowo-Zachodniego 1 Armii Konnej i 12 Armii pod jego rozkazy, została zablokowana właśnie przez Stalina. Inni, jak Szaposznikow, Budionny, Tuleniew, Golikow, Timoszenko, Woroszyłow, odpowiedzialnością obarczali...
Towarzysząca bolszewickiej agresji prymitywna propaganda, mająca wsączyć w tych „których dręczy głód” nienawiść do „panów”, nie odniosła zamierzonego skutku. Reprodukcja bolszewickiego plakatu propagandowego, 1920. „Oto czym kończą się pańskie pomysł”, „Niech żyje...
Polskie pozycje pod Miłosną, sierpień 1920
Dla Naczelnika odrodzonej Polski, Józefa Piłsudskiego, słusznie przewidującego, że po uporaniu się z „białymi” bolszewicy zmasują swe siły przeciw Polsce, pilnym celem politycznym stało się rozpoczęcie realizowania swojego głównego celu życia, jakim miało być doprowadzenie do zaistnienia federacji państw narodowych w Międzymorzu Bałtycko - Czarnomorskim od Estonii po Naddniestrze. Piłsudski był przekonany, że bezpieczeństwo Polski leżącej pomiędzy wrogimi dla niej od wieków Niemcami i Rosją musi być budowane poprzez stworzenie takiego systemu sojuszy międzynarodowych w Międzymorzu, jaki...
Manifestacja mieszkańców Wilna po zajęciu miasta przez Wojsko Polskie (1919 r.)
Z początkiem marca 1919 r. polskie zgrupowania pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego zmieniły taktykę obronną na akcje zaczepne. W ich wyniku opanowały na wschodzie Słonim i Pińsk, a na północy dotarły pod Lidę, gdzie zatrzymały się na kilka tygodni dla przygotowania – zgodnie z wolą Józefa Piłsudskiego – zdecydowanej ofensywy w północno-wschodnim teatrze działań wojennych.
Ofensywę tę rozpoczęto 16 IV 1919 roku. Główne zadanie, jakim było zajęcie Wilna,...
Defilada oddziałów Armii Czerwonej. Charków 1919
Dla zrozumienia i sprawiedliwej oceny polsko-ukraińskich relacji w czasie wybijania się na niepodległość po I wojnie światowej, konieczne jest ich postrzeganie w kontekście nie tylko skomplikowanych relacji między państwami Europy z ich sfrustrowanymi powojenną biedą obywatelami, ale także (a właściwie przede wszystkim) w odniesieniu do zagrożenia ze strony rosyjskiego bolszewizmu, a ściślej doktryny „rewolucji z zewnątrz”.
Jak wiemy, intencją polityczną państw Ententy było zachowanie terytorium Galicji Wschodniej...
Wielka Czwórka Paryskiej Konferencji Pokojowej: David Lloyd George, Vittorio Emanuele Orlando, Georges Clemenceau i prezydent USA Woodrow Wilson
Pod rozkazami gen. Józefa Hallera zgrupowano znaczne siły. Ich trzon stanowiły: I korpus gen. Daniela Odry, 1 i 2 Dywizje Strzelców z Armii Polskiej we Francji, Grupa Operacyjna gen. Aleksandra Karnickiego, Lwowska Dywizja Piechoty oraz zgrupowanie gen. Wacława Iwaszkiewicza z podległą mu Grupą Operacyjną gen. Władysława Jędrzejewskiego i nowo sformowane 3 i 4 Dywizja Piechoty. Łącznie stan...
Misja aliancka we Lwowie, luty 1919. Od lewej: Stanisław Wańkowicz, Robert Lord, gen. Joseph Barthelemy, gen. Tadeusz Rozwadowski, płk Adrian Carton de Wiart, mjr Giuseppe Stabile
Zanim doszło do podpisania 21 kwietnia 1920 r. umowy warszawskiej, będącej polityczno-militarnym porozumieniem o fundamentalnym znaczeniu dla zaistnienia i trwania w niepodległości Polski i Ukrainy - krajów śmiertelnie zagrożonych czy to czerwoną czy białą Rosją, miała miejsce niezbyt sensowna w kontekście ww. zagrożenia...
Mapa Galicji Wschodniej z propozycjami podziału styczeń-luty 1919. Zaznaczona Linia Barthelemy
Nowopowstałe w wyniku przewrotu bolszewickiego państwo rosyjskie - Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka* - nie miała zamiaru respektować postanowień traktatu brzeskiego i rezygnować z terytoriów dawnego Imperium Rosyjskiego, w tym oczywiście z Ukrainy, którą Rosja od niemal początków zaistnienia uważała za swą integralną część. Realizując ową imperialną doktrynę, bolszewicy utworzyli w listopadzie 1918 r. Tymczasowy Robotniczo-Chłopski Rząd Ukrainy, by w grudniu, po wkroczeniu Armii...
Budynek obrad (w 1911 r.) Ukraińskiej Centralnej Rady. (Dziś Kijowski Dom Nauczyciela)
I wojna światowa diametralnie zmieniła polityczną konfigurację Europy. Państwa, które sto kilkadziesiąt lat wcześniej zgodnie dzieliły się ziemiami Rzeczypospolitej, weszły w wyniszczający konflikt i w efekcie straciły mocarstwowy charakter.
Trwająca w okresie 28 VII 1914 – 11 XI 1918 r. wojna postawiła dwóch zaborców (Austro-Węgry i Niemcy) przeciwko trzeciemu (Rosji), wchodzącemu w skład potężnej koalicji (tzw. Ententy) składającej się - poza Rosją - z...
Lwowski Teatr Skarbkowski, sala redutowa którego w latach 1861-1880 służyła także jako miejsce obrad Galicyjskiego Sejmu Krajowego
Wydarzenia 1846 r. w Rzeczpospolitej Krakowskiej i Galicji zachodniej dały Wiedniowi asumpt do zmodyfikowania relacji między centralną władzą Imperium a podległą jej polską prowincją - unieważniono postanowienie kongresu wiedeńskiego z 1815 r. o niezależności Rzeczpospolitej Krakowskiej i powołano Wielkie Księstwo Krakowskie, włączając je do Galicji, której formalnie nadano nazwę:...
Śmierć Edwarda Dembowskiego była tyleż chwalebna co bezsensowna – nie rozumiał ten dzielny patriota, że sprzeczne interesy szlachty i chłopstwa były wystarczającą przeszkodą w integrowaniu owych warstw społecznych przeciwko zaborcy jako wspólnemu rzekomo wrogowi - dla pańszczyźnianego chłopa gradacja wrogów zaczynała się zawsze od tego, kto najbardziej go wyzyskiwał.
Choć na podstawie przekazów naszych przodków twierdzi się, że Polakom w zaborze austriackim żyło się lżej niż w Kongresówce czy pod Prusakami, to przeczy temu wiele faktów, a szczególnie rabacja* galicyjska (luty/marzec 1846), częściej zwana rzezią galicyjską, czyli...
Szarża krakusów na Rosjan w Proszowicach 1846 (akwarela Juliusza Kossaka)
Chociaż powstaniu listopadowemu nie sprzyjały żadne europejskie dwory (łącznie z papieskim - Grzegorz XVI potępił powstanie jako „bunt przeciwko legalnej władzy cara”, a ów car, wówczas Mikołaj I Romanow, obwieścił światu swą zgoła niechrześcijańską nienawiść do dzielnego narodu: „ Nie wiem, czy będzie jeszcze kiedy jaka Polska, ale tego jestem pewien, że nie będzie już Polaków”), to naród ten nie na długo...
Kaponiera Cytadeli w Warszawie
Rozsierdzeni powstaniem listopadowym mściwi władcy Imperium Rosyjskiego postanowili wzmóc zamordyzm wobec niesfornych Polaków. Już w lipcu 1831 r. car Mikołaj I powołał Komisję Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego, jaka likwidowała powstańczą administrację na terenach zajmowanych przez wojska rosyjskie.
Sam Rząd natomiast ukonstytuował się jesienią 1831 r. pod władzą Fiodora Engela. Głównym jego zadaniem była pacyfikacja i militaryzacja Królestwa. Administrację podporządkowano naczelnikom wojennym, a naczelnie komenderujący czynną armią KP...
Generał Józef Dwernicki przekraczający granicę austriacką w 1831 roku
Okrutne działania prewencyjne Rosji osiągały odwrotny do zamierzonego skutek. W lutym 1831 r. na Żmudzi miało miejsce wrzenie chłopstwa, związane z poborem rekruta do wojska rosyjskiego. W marcu powstanie rozprzestrzeniło się na poszczególne powiaty litewskie. Koordynację ich akcji prowadził z Wilna tzw. Komitet Główny, starający się utrzymywać kontakty także z władzami powstańczymi w Warszawie. Powstanie na Litwie związało w kluczowym momencie wojny 30 tys. żołnierzy rosyjskich, przywracając tym...
Szarża na baterie rosyjskie pod Stoczkiem (Wojciech Kossak)
21 grudnia 1830 roku dyktator powstania Józef Chłopicki rozwiązał Rząd Tymczasowy i w jego miejsce powołał Radę Najwyższą Narodową, a 29 grudnia ustanowił Komisję Rozpoznawczą do rozpatrzenia spraw osób podejrzanych o szpiegostwo.
17 stycznia, wobec fiaska rokowań z Mikołajem I, który zażądał bezwarunkowej kapitulacji powstańców, gen. Chłopicki złożył dymisję. Radykalne Towarzystwo Patriotyczne, kierowane przez Joachima Lelewela, zdobyło wówczas decydujący głos w sejmie, który 25 stycznia 1831 r. na wniosek...
Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim w 1815 roku
Stworzone postanowieniem kongresu wiedeńskiego Królestwo Polskie miało funkcjonować według dość liberalnej konstytucji z 1815 roku. Oczywiście naiwnością byłoby oczekiwać od rosyjskiego zwierzchnictwa czegokolwiek, co krępowałoby Petersburg w polityce tradycyjnego już zamordyzmu wobec podbitego narodu.
W 1819 r. car Aleksander I zniósł wolność prasy i wprowadził cenzurę prewencyjną. W roku 1821 zawiesił wolność zgromadzeń i zakazał działalności masonerii. W 1823 Rosjanie rozbili sieć tajnych stowarzyszeń na ziemiach zabranych poza Kongresówką; między innymi...
Tadeusz Czacki
W poprzednim odcinku wspomniane zostało Liceum Krzemienieckie – wielce chwalebne dzieło polskich inicjatyw patriotycznych pod obcym panowaniem; należy o nim powiedzieć nieco więcej.
Liceum Krzemienieckie, zwane także Liceum Wołyńskim, a niekiedy - dla podkreślenia niezwykłości tej szkoły - Atenami Wołyńskimi, założył w 1805 r. ówczesny wizytator placówek oświatowych guberni wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej - Tadeusz Czacki*, przy udziale Hugona Kołłątaja**. Umieszczono je w budynkach zespołu pałacowego książąt Wiśniowieckich, gdzie onegdaj zlokalizowane było kolegium jezuickie; po likwidacji zakonu obiekt przejęła...
Obrady kongresu wiedeńskiego - grawiura kolorowana z epoki
Powstałe w 1815 roku Królestwo Polskie było i jest do dziś przez Polaków nazywane Kongresówką (ew. Królestwem Kongresowym), by nie ulec złudzeniu, że ów pokrętnie spreparowany dar Kongresu Wiedeńskiego dla Rosji ma cokolwiek wspólnego z niepodległym, dumnym i mocarnym kiedyś królestwem Polski.
No więc Kongresówka dlatego, że chodzi o kadłubowe państewko powołane przez Kongres Wiedeński – konferencję przedstawicieli szesnastu państw europejskich, odbytą w Wiedniu w okresie IX 1814 – 9 VI 1815, a...
Napoleon pod Borodino (Wasilij Wierieszczagin)
Księstwo Warszawskie zostało administracyjnie zorganizowane na wzór pruski („odziedziczony” po zaborze pruskim; kraj podzielono na 6 departamentów i 60 powiatów), natomiast już kształt władz lokalnych według modelu francuskiego. Władze te znajdowały się pod ścisłą kontrolą francuskich rezydentów i dowódców wojskowych. Także przy Radzie Ministrów Księstwa funkcjonował rezydent, który formalnie pełnił funkcję łącznika dyplomatycznego między cesarzem Napoleonem a królem Fryderykiem Augustem I*, w rzeczywistości zaś...
Władca Księstwa Warszawskiego król Fryderyk August I
Nikczemne życzenia zaborców, aby Polskę wymazać zewsząd, nawet z pamięci, dość szybko począł komplikować francuski cesarz Napoleon I Bonaparte, którego w burzeniu starego ładu Europy dzielnie wspierali polscy patrioci.
Sytuacja polityczna po klęsce Prus jesienią 1806 roku (pod Jeną i Auerstedt, następnie zajęciu pruskich twierdz Magdeburg, Szczecin i Kostrzyn), a wreszcie klęsce rosyjsko-pruskiej pod Frydlandem w czerwcu 1807, sprzyjała idei odbudowy polskiej państwowości. Na mocy traktatów pokojowych, jakie...
Ziemie polskie po III rozbiorze
Już w czasie trwania insurekcji kościuszkowskiej, 11 lipca 1794 roku, poseł pruski w Petersburgu Leopold Heinrich von Goltz pisał w swym raporcie, że cała Rosja domaga się rozbioru Polski i wymazania imienia polskiego. Niecały rok po upadku insurekcji, 24 października 1795 roku, monarchowie Rosji, Prus i Austrii (a właściwie imperium Habsburgów) uzgodnili wzajemnie traktat, zgodnie z którym przeprowadzili ostatni, pełny, III rozbiór...
